Matura - Renesans

Matura - Renesans, Szkoła, Matura

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Renesans 
1.
Ramy czasowe epoki. 
Wiek  XV  i  XVI  jest  epoką  wielkich  odkryć  geograficznych.  Kolumb 
odkrywa w 1492 r. Amerykę, Vasco da Gama znajduje drogę morską do Indii, 
opływając Afrykę w  1498,  zaś Magellan  odbywa  pierwszą  podróż  naokoło 
świata w r. 1522. Odkrycia te przyczyniły się do rozwoju nauk przyrodniczych, 
wzbudziły zaufanie do siły i przedsiębiorczości człowieka. Ludzie uświadamia 
ją sobie, że świat jest znacznie większy i bogatszy niż to sobie wyobrażono. 
 W  1543  r.  zostaje  ogłoszone  wielkie  odkrycie  Mikołaja  Kopernika, 
zaprzeczające dotychczasowym wyobrażeniom o tym, że ziemia jest centrum 
wszechświata.  Teraz  okazało  się, że  jest  ona  tylko  drobnym  pyłkiem, 
wirującym w kosmosie. Odkrycie polskiego astronoma wprowadziło ludzkość 
w nową epok, przyczyniło się do postępu nauki, było triumfem badawczej 
myśli ludzkiej. 
  Silne przeobrażenia zachodzą też w dziedzinie religijnej pod wpływem 
reformacji.  Jak  wiadomo  kościół  europejski  w  okresie średniowiecza  był 
największym  autorytetem,  reformacja  zaś  jest  buntem  przeciwko  władzy 
Kościoła, odrzuca tradycję kościelną i pośrednictwo duchowieństwa między 
ludźmi a Bogiem, każe studiować Pismo Święte i w nim samodzielnie szukać 
prawdy.  Jednym  z  pierwszych  reformatorów  był  Jan  Hus,  profesor 
Uniwersytetu  w  Pradze. Żądał  on  zastąpienia łaciny  językiem  ojczystym. 
Przełożył Pismo Święte na język czeski, za co został potępiony i spalony na 
stosie w roku 1415. 
  Z podobnymi postulatami reformy Kościoła wystąpił zakonnik niemiecki 
Marcin Luter, domagając się prawa do swobodnej, indywidualnej interpretacji 
ksiąg świętych. On również przełożył Pismo Święte na język niemiecki, a dzięki 
wynalazkowi druku przekład ten został szybko rozpowszechniony. We Francji 
nową  naukę  głosił  Jan  Kalwin, w  innych  krajach występowali mniej  znani 
reformatorzy, którzy kontynuowali poglądy Lutra lub Kalwina. 
  Zacięta  walka  reformatorów  religijnych  z  Kościołem  katolickim 
spowodowała ożywienie ruchu umysłowego w całej Europie. 
  Ogromny wpływ na życie umysłowe wywarł wynalazek druku, dokonany 
w 1450 r. przez Jana Gutenberga. Niezmiernie drogie do tej pory książki stają 
się dużo tańsze i dostępne dla wszystkich, możliwe więc jest upowszechnienie 
zdobyczy kultury. 
1
 
3.
Główne nurty renesansu. 
HUMANIZM
 
  Najbardziej  charakterystyczną  właściwością  człowieka  XVI  wieku  jest 
jego  nowy  stosunek  do świata,  oglądanego  już  nie  ze  stanowiska  nauki 
średniowiecznej,  lecz  nowej  renesansowej  i  humanistycznej.  Człowiek 
średniowieczny był wyznawcą teocentryzmu, poglądu na świat opartego na 
nauce Kościoła, według którego Bóg był centrum wszechświata. Natomiast 
człowiek  renesansu, wykształcony na  filozofii Platona  i Cicerona, wielbiciel 
kultury  starożytnej  był wyznawcą  antropocentryzmu,  poglądu  opartego  na 
filozoficznej uznającej, że człowiek jest centrum wszechświata i celem jego 
rozwoju. 
  W  takich właśnie warunkach  rodzi  się  humanizm  renesansowy,  prąd 
umysłowy,  zmierzający  do  odrodzenia  znajomości  języków  i  literatury 
klasycznej, do odrodzenia starożytnej wiedzy o człowieku, uznający za ideał 
wszechstronną pełnię człowieczeństwa. Hasłem humanistów stały się słowa 
rzymskiego poety Terencjusza: „
jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest mi 
obce”.
 
  Humanizm stał się więc zaprzeczeniem ideałów średniowiecza, odwracał 
myśli ludzi o życiu pozagrobowym i skupiał na zainteresowaniach ziemskich, 
2
    Przemiany w umysłowości europejskiej zostały wreszcie spowodowane 
zdobyciem  Konstantynopola  przez  Turków  w  1453  r.  Upadek  Bizancjum 
wywołał emigrację uczonych i artystów greckich do Włoch, Przywieźli oni ze 
sobą dzieła starożytne i zaczęli krzewić kult dla kultury starożytnej Grecji i 
Rzymu, przygotowując podłoże dla odrodzenia i humanizmu. 
 
2.
Pochodzenie nazwy renesans. 
  Epoka, w dziejach kultury zwana 
renesansem
, rodowodowo związana z 
Włochami,  nosi  nie  włoskie,  lecz  francuski  miano 
renaissance, 
co  znaczy 
dokładnie „odrodzenie” 
(re 
„znów, na nowo”; 
la naissance 
‐ czyt. nesans – 
„narodziny”). Nazwę tę upowszechnili wielcy encyklopedyści oświeceniowi i 
uczeni  XIX  w.,  określając  nią  zjawisko  odrodzenia  literatury  antycznej  i 
odnowienia studiów starożytnych w czasach panowania francuskiego władcy 
Franciszka  I  (1515‐1547).  Terminem  „renesans”  obejmuje  się  odnowienie, 
odrodzenie się ludzkości 
(renovatio hominis), 
podnoszenie się jej na wyższy 
poziom, a także odnowienie starożytności 
(renovatio antiguitatis), 
odrodzenie 
przeszłości,  dawnej  wiedzy,  kultury  i  sztuki  antyku,  programowo 
zapoczątkowane w XIV w. 
 
głosił  optymistyczną  radość  życia,  propagując  naturalne  dążenie  każdego 
człowieka do szczęścia. Zasługą humanizmu  jest konsekwentna dążenie do 
ukształtowania  wolnej,  silnej,  harmonijnie  rozwijającej  jednostki  ludzkiej, 
która chce swobodnie poznać wielkość i piękno świata. Humanizm podkreślał 
potęgę ludzkiego rozumu. W centrum zainteresowań humanistów znalazł się 
człowiek,  wraz  ze  swoimi  smutkami  i  radościami,  ze  swym  cierpieniem  i 
dążeniem  do  szczęścia.  Termin  używany  jest  obecnie  także  w  szerszym 
znaczeniu i oznacza postawę intelektualną i moralną, nawiązującą do ideologii 
humanizmu  renesansowego,  wyrażającą  się  w  zainteresowaniu  sprawami 
człowieka, poszanowaniu jego godności i wolności. 
 
REFORMACJA 
Reformacja  to  drugi  z  głównych  prądów  renesansu.  Reformacja 
stworzyła wizerunek człowieka jako istoty o całkowicie skażonej naturze, w 
której  Bóg  widzi  tylko  „smród  i  plugastwo”.  Renesansowa  harmonia  i 
równowaga zaczęły chwiać się wobec zagrożenia samotnością, wobec rozterek 
duchowych.  Podobnie  jak  cała  epoka,  reformacja nie wyrosła  „z  niczego”, 
nagle,  lecz przygotowały  ją  stopniowo wcześniejsze  (od XIV w.)  kryzysy w 
Kościele  oraz  piętnastowieczne  dążenia  do  podporządkowania  soborowi 
absolutnej dotąd władzy papieża. Bezpośrednią przyczynę wybuchu reformacji 
upatruje się w wystąpieniu Marcina Lutra (1483‐1546), który w 1517 roku w 
Wittenberdze ogłosił swe słynne tezy o odpustach; choć atakowały one tylko 
pewne  praktyki,  negując  możliwość  uzyskania  zbawienia  za  cenę  dobrych 
uczynków  i świadczeń,  zwłaszcza  pieniężnych,  to  jednak  rozjątrzyły  kurię 
rzymską. Powód bowiem krył się w ostatecznej konkluzji rozumowania Lutra, z 
której  wynikało, że  Kościół  na  ziemi  nie  jest  w  stanie  udzielić  odpustu  i 
rozgrzeszyć  człowieka, a  tym  samym uwolnić go od przyszłych męk  czyść‐
cowych lub piekielnych. 
Potępiająca reformatora bulla papieska (spalona przez Lutra publicznie) 
stała  się  zaczynem  ostrych  walk  religijnych,  które  ostatecznie  rozbiły 
uprzednią  wyznaniową  wspólnotę  europejską.  Siła  wybuchu  reformacji 
istotnie przypominała potężną detonację. Ogarniętą gorączką sporów Europą 
wstrząsały niepokoje, męczyły ją prawie przez cały XVI wiek wojny religijne. 
Reakcja  Kościoła  katolickiego  (sobór  w  Trydencie  1545‐1563),  jakkolwiek 
później, w końcu stulecia, dość skuteczna, nie przywróciła  jednak nigdy w 
pełni dawnego układu. 
 
3
LUTERANIZM 
 
Luteranizm propagował teorię ufnej wiary w wybaczającą łaskę bożą, 
jedyną  szansę pozyskania nieba przez  człowieka ‐ posiadacza  tak  skażonej 
natury, że  niezdolnego  do  samodzielnego  zdobycia  zbawienia  przez 
jakiekolwiek, nic nie znaczące działania i dobre uczynki. Zarazem przekonanie 
o tym, że wszystkie prawdy wiary można samemu znaleźć w 
Biblii, 
zwłaszcza 
w 
Ewangelii 
(stąd nazwa „ewangelicy”, zwalniało od autorytatywnych orzeczeń i 
wymagań instytucji kościelnej, dając człowiekowi samodzielność, ale i ryzyko 
dociekań religijnych. 
 
KALWINIZM 
 
Kalwinizm znów, najsilniej, chyba ze wszystkich wyznań, obarczał jedno‐
stkę poczuciem niepewności i zagrożenia; teoria tzw. predestynacji (przezna‐
czenia) głosiła bowiem, że Bóg z góry przeznacza człowieka do zbawienia lub 
potępienia, niezależnie od jakichkolwiek jego osobistych starań. 
Reformacja zaznaczyła swą obecność we wszelkich dziedzinach: przede 
wszystkim odcisnęła swe piętno na umysłowości ówczesnych ludzi, umocniła 
w nich poczucie rygoru religijnego. Z drugiej strony ‐ propagując wspólnotę 
wierzących nie poddaną papiesko‐katolickiej hierarchii kościelnej i postulując 
zasady ewangeliczne  (głównie  równości) ‐ wyposażała  ideowo  różne  ruchy 
społeczne i narodowe. 
 
REFORMACJA W POLSCE 
Liczba  polemiczno ‐ wyznaniowych  pism  wzrastała  tak  szybko, że  w 
Polsce jeszcze w 1520 r. wyszły dwa zakazy (edykty) królewskie zabraniające 
przywożenia  ich  do  Rzeczypospolitej,  zwłaszcza  dzieł  Lutra.  Jak  się  jednak 
okazuje z dalszych u nas postępów reformacji (od śmierci Zygmunta Starego), 
rozporządzenia takie niewiele pomogły. Prąd ten, jakkolwiek bujnie rozkwitły 
w Polsce, wydał wszakże ‐ w odróżnieniu od  innych krajów europejskich ‐ 
piękną, choć nie do końca zrealizowaną, ideę tolerancji religijnej. Rzeczpos‐
polita stała się schronieniem prześladowanych antytrynitarzy włoskich i braci 
czeskich. Rozdział zaś na katolików, luteranów (rekrutujących się na ogół z 
mieszczaństwa) i kalwinów (głównie szlachciców), acz dość wyraźnie zazna‐
czony, nie przekreślał podstawowych zasad współżycia. W 1570 r. doszło do 
tzw. zgody sandomierskiej między poszczególnymi odłamami reformacji, jed‐
nak z wykluczeniem arian. 
 
4
4.
Antropocentryzm – nowe spojrzenie na świat i człowieka. 
 
5.
Stoicyzm i epikureizm jako elementy renesansowego światopoglądu. 
Humanizm przejawiał się również w wierze w potęgę  ludzkiego rozumu 
oraz przeświadczenie o konieczności poznania człowieka  i praw rządzących 
przyrodą  jako  podstawowym  zadaniu  filozofii,  nauki  i  sztuki.  Głównymi 
składnikami  wiatopoglądu  humanistów  stały  się  prądy  filozoficzne 
wykształcone już w starożytności: 
-
epikureizm (określający rozważne  i umiejętne dążenie do przyjemności i 
szczęścia ziemskiego jako cel życia ludzkiego) 
-
stoicyzm  (głoszący  konieczność  rozumowego,  pozbawionego  zbędnych 
emocji odbierania świata zewnętrznego)  
 
6.
Związki kultury odrodzenia z kulturą antyku 
Ośrodkiem zainteresowań epoki odrodzenia stały się sprawy doczesne, 
ludzkie. Łacińskie „hurnanus” to właśnie „ludzki”, stąd nazwa „humanizm”. 
Słowo  „odrodzenie”  ma  jednak  inne  jeszcze  znaczenie.  Czasy  te  bowiem 
odrodziły sztukę starożytną, opierając ‐ zwłaszcza architekturę i rzeźbę ‐  na jej 
wielkich wzorach. To właśnie sztuka starożytna stworzyła budowle spokojne i 
harmonijne w kształcie, posągi wierne wspaniałej, niedoścignionej naturze, 
którą teraz znowu zaczęto podziwiać  i badać. Obok kościołów powstawały 
więc teraz coraz liczniej budowle świeckie, posągi świeckich ludzi, niezliczone 
obrazy ukazujące piękno człowieka i bogactwo jego otoczenia. 
W malarstwie odrodzenia wraz z zainteresowaniem kulturą i sztuką anty‐
ku pojawia  się nowa  tematyka,  związana  z dziejami  starożytnych bogów  i 
bohaterów ‐ tematyka mitologiczna,  której  poświęcono wiele  znakomitych 
dzieł. Budowle tej epoki były wzorowane na budowlach antyku, odznacza‐
jących się, jak wiadomo, doskonałą równowagą i harmonią wszystkich ele‐
mentów. 
W  rzeźbie  odrodzenia,  podobnie  jak  w  architekturze  tej  epoki, 
obserwujemy silny wpływ sztuki antyku. Wzorem stały się antyczne posągi 
bogów  i bohaterów, w których ówczesny artysta wyrażał  swój podziw dla 
idealnej harmonii ludzkiego ciała, starając się stworzyć dzieło o najdoskonalej 
wyważonych proporcjach. Nie znaczy to, iż wielcy rzeźbiarze odrodzenia po 
prostu powtarzali starożytne wzory. Ucząc się u rzeźbiarzy antyku szacunku 
dla  form  ukształtowanych  przez  naturę,  tworzyli  oni  dzieła  inne,  własne, 
często nawet od starożytnych wspanialsze. Korzystali zresztą z tego samego 
surowca.  Coraz  rzadziej  stosowano  tak  popularny  w średniowieczu  szary 
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mement.xlx.pl