Maryjne sanktuarium w Szydłowie ...

Maryjne sanktuarium w Szydłowie na Żmudzi, Różne pliki

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Acta UniversitatisNicolai Copernicidx.doi.org/10.12775/AUNC_ZiK.2014.006Zabytkoznawstwo i  Konserwatorstwo XLV, Toruń 2014Józef PoklewskiZakład Historii Sztuki Średniowiecznej i  NowożytnejMaryjne sanktuarium pielgrzymkowew Szydłowie na Żmudziednym z najsłynniejszych maryjnych miejsc pielgrzymkowych na Litwiejest niewątpliwie Szydłów – litewskie Šiluva. O jego znaczeniu i sławiewspomina także Vladas Drema, informując przy okazji profesora Stanisła-wa Lorentza o tym, że projektantem wzniesionego tam w latach 1760–1786kościoła był Jan Krzysztof Glaubitz. Lokalizując zaś miejscowość na mapieLitwy, pisał: „Šiluva dawniej pisało się po polsku Szydłów. Jest to niewiel-kie miasteczko na Żmudzi słynne z cudownego obrazu Matki Boskiej, miej-sce niegdyś masowych pielgrzymek, leżące w dawnym powiecie rosieńskim,położone pośrodku między Rosieniami a Cytowianami”1. Miejscowość taw okresie Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ze względu na wyróżniającąją rangę religijną i popularność, nazywana była „żmudzką Częstochową”2,obecnie, najprawdopodobniej by unikać wszelkich propolskich skojarzeń,Szydłów określany jest jako „żmudzkie Lourdes”3.Od czasów chrystianizacji Żmudzi Szydłów zamieszkiwała ludność wy-znania rzymskokatolickiego, oczywiście istniał tam kościół i notowana od1454 roku parafia4.Vladas Drema – Stanisław Lorentz, Laiškai – listy, Vilnius 1998, s. 315, list z 27 lip-ca 1982 r.2M. Baliński, T. Lipiński,Starożytna Polska pod względem historycznym jeograficznym i staty-stycznym opisana przez[…], t. 3, Warszawa 1846, s. 574.3G. Rąkowski,Ilustrowany przewodnik po zabytkach kultury na Litwie,Warszawa 1999,s. 279.4Ibidem.1J132Józef PoklewskiNa przestrzeni wieków miejscowość ta stanowiła własność przedstawi-cieli wielu znanych i znaczących rodów: Giełgudów, Kieżgałów, Zawieszówi innych5. W wyniku przejścia w 1532 roku na kalwinizm, tak wówczasmodny na ziemiach Wielkiego Księstwa, ówczesnego właściciela Melchio-ra Zawiszy6, kasztelana witebskiego, mieszkańcy Szydłowa zgodnie z zasadącuius regio eius religiozmuszeni zostali do zmiany wyznania. Kolejna właści-cielka tych dóbr – Zofia Wnuczkowa, marszałkowa i ciwunowa retowskaw 1591 roku cały swój majątek zapisała szydłowskiemu zborowi kalwiń-skiemu i założonej przy nim przez siebie szkole7.Podstawę do odzyskania dla kultu katolickiego Szydłowa w okresiekontrreformacji dało spopularyzowane dzięki legendzie cudowne objawie-nie się tam Matki Boskiej. Legenda umiejscawiająca to wydarzenie w 1607,1608 lub 1612 roku8głosi, że dzieciom pasącym bydło na obrzeżach Szy-dłowa ukazała się siedząca na głazie płacząca kobieta trzymająca na rękudziecko. O tym wydarzeniu pastuszkowie powiadomili dorosłych. Dwaj od-ważni: katecheta kalwiński Mikołaj Fieras i nauczyciel Szymon Grodzickiudali się na wskazane miejsce i zastali siedząca kobietę z dzieckiem na ręku,która zakomunikowała im, że ponieważ dawniej czczono Jej syna, a obec-nie sieje się tu zboże, dlatego płacze. Komentując to wydarzenie, pamię-tający dawne czasy na półoślepły wiekowy mieszkaniec Szydłowa wyjaśnił,że w miejscu, gdzie ukazała się ta niewiasta, stał kiedyś kościół katolicki,a pod kamieniami zostały zakopane zarówno elementy wystroju, jak doku-menty i paramenty. Za radą starca przystąpiono do odkopywania ukrytychfragmentów wyposażenia dawnej świątyni katolickiej. Wydobyto skrzyniężelazną, w której znajdował się obraz Matki Boskiej, ornaty, naczynia litur-giczne i dokumenty. Kiedy otwierano skrzynię, starzec-informator w peł-ni odzyskał wzrok9. Wiadomo jednak, że legenda nie może być jawniesprzeczna z prawdą, ale obfitość plotki, anegdoty i ich umiejętne wykorzy-N. Rouba,Przewodnik po Litwie i Białej Rusi,Wilno 1909–Gdańsk 1995, s. 189.G. Rąkowski, op. cit., s. 279.7N. Rouba, op. cit., s. 189.8B. Kviklis,Musų Lietuva. Krašto vietoviu istoriai, geografinini, etnografiniai bruozai,t. 4, Vilni-us 1991, s. 545.9B. Kviklis, op. cit., s. 545–547; G. Rąkowski, op. cit., s. 278;Lietuvių enciklopedija,t. 29,Boston 1957, s. 519–521.56Maryjne sanktuarium pielgrzymkowe w Szydłowie na Żmudzi133stanie dla stworzenia aury wiarygodności może przesunąć punkt ciężkościnarracji w kierunku niezwykłości. Istnieją, jak wiadomo, legendy bliższei dalsze prawdzie, charakteryzujące się mniejszą lub większą siłą sugestiiuczuciowej10. Chcąc jak najbardziej uprawdopodobnić legendę o cudzie,który wydarzył się w Szydłowie, podane zostały nie tylko imiona i nazwi-ska, ale także i zawody dorosłych uczestników tego wyjątkowego zjawiska.Katolickie władze kościelne uznały ten cud za powód i dowód wszczęciaroszczeń o odzyskanie Szydłowa z rąk kalwinów. Sprawę załatwiono szyb-ko, bo już w 1622 roku11wyrokiem sądu trybunalskiego przyznano kato-likom zwrot przejętych przez kalwinów funduszy. Niebawem też Szydłówzyskał sławę cudownego miejsca i stał się celem pielgrzymek do słynące-go łaskami obrazu Matki Boskiej, a na miejscu objawienia został wzniesio-ny niewielki drewniany kościół.Wiadomo też, że poczynając od początku XVII wieku, na terenie Rze-czypospolitej daje się zaobserwować wyraźną tendencję do regionalizacjikultu religijnego, która miała związek z ustrojowym i kulturalnym rozpa-dem państwa. Słabnie zdecydowanie hołd składany patronom kraju: św.Wojciechowi i św. Stanisławowi. Poszczególni święci stają się patronamimiast, zawodów, zgromadzeń lub też pomocnymi w różnych nieszczęściachlub chorobach. Kultu patronów kraju nie jest w stanie zapewnić kult Ma-rii jako Królowej Korony Polskiej, gdyż istniało wtedy przeszło 400 Jejcudownych obrazów. Kult Marii w tym czasie najtrafniej określił StefanNieznanowski, pisząc: „ Nie czci się jakiejś Matki Boskiej, ale Matkę Bo-ska z Jasnej Góry, Gidel itp. Tej wielości postaci odpowiadać będzie wi-dok różnych cech, którymi poeci obdarzają poszczególne obrazy. Następujecoś, co można by metaforycznie nazwać specjalizacją. Każda z tych MatekBoskich słynie określonym typem łask w poszczególnych miejscowościach,wszystkie one jednak wskazują na te same cechy Marii, wielkie miłosierdziei zrozumienie ludzkich ułomności”12. Liczne relacje eksponujące cudowneuzdrowienia za sprawą pobożnego odwiedzania miejsc uznanych za świę-J. Krzyżanowski,Legenda literacka,„Przegląd Współczesny” 1935, nr 103, s. 164.B. Kviklis, op. cit., s. 515; G. Rąkowski, op. cit., s. 281.12S. Nieznanowski,Matka Boska w poezji baroku i czasów saskich,[w:]Matka Boska w po-ezji polskiej. Szkice o dziejach motywu,oprac. M. Jasińska et al., Lublin 1959, t. 1, s. 32 i n.1011134Józef Poklewskite i łaskami słynących obrazów w znacznym stopniu przyczyniły się za-równo do upowszechniania się idei pielgrzymek, jak i powstawania nowychmiejsc świętych. Jak wynika bowiem z badań Edwarda Ciupaka, na prze-strzeni XVII wieku powstały na ziemiach Rzeczypospolitej aż 103 nowemiejsca pielgrzymkowe, na ogólną ich liczbę 217 pochodzących z różnychepok13. W ukazujących się wtedy drukach dewocyjnych minimalizowanoskuteczność indywidualnych modłów, porównując je do walki samotnegożołnierza, natomiast pielgrzymki do działań skutecznych dobrze wyszkolo-nej armii14. Twierdzono bowiem, że modlitwy wielu wspólnie zgromadzo-nych osób o wiele są skuteczniejsze do osiągnięcia Królestwa Bożego niżmodły indywidualne15.Jak wynika z badań nad katolicyzmem polskim, najbardziej masowym,spektakularnym i sugestywnym przejawem praktycznego działania kontrre-formacyjnego stały się właśnie pielgrzymki. Łączyły one bowiem w sobieprzez koncentrację uczuć religijnych elementy sacrum z charakterystycz-nymi dla profanum zaspokojeniu ludzkiej ciekawości świata – pielgrzym-ki odegrały znaczącą rolę w kształtowaniu komunikacji społecznej. Przyokazji wyznaczonych świąt i odpustów miejsca pielgrzymkowe stawały sięośrodkami skupiającymi nie tylko okoliczną ludność, lecz także i przyby-szów często nawet z bardzo odległych stron, umożliwiając przedstawicielomwszystkich stanów kontakty ułatwiające wzajemne przenikanie się różnychkultur społecznych z dominującą w życiu kraju kulturą szkolną włącznie16.Cud, jaki wydarzył się w Szydłowie, spowodował, jak już wspomniano,coraz to większe i liczniejsze pielgrzymki wiernych, najpierw z najbliższejokolicy, a następnie z coraz to bardziej odległych miejscowości. Utrwaliłyone religijne znaczenie Szydłowa, a przede wszystkim obrazu Matki BoskiejSzydłowskiej, który dzięki łaskom i uzdrowieniom uzyskanym za pośred-nictwem i przyczyną Maryi został powszechnie uznany za cudowny. SławaE. Ciupak,Kult religijny i jego społeczne podłoże. Studia nad katolicyzmem polskim,Warsza-wa 1965, s. 98.14J. Poklewski,Święta Lipka: polska fundacja barokowa na terenie Prus Książęcych,Warszawa––Poznań 1974, s. 136.15Ibidem, s. 134.16J. Kłoczkowski, L. Müllerowa, J. Skarbek,Zarys dziejów Kościoła katolickiego w Polsce,Kra-ków 198613Maryjne sanktuarium pielgrzymkowe w Szydłowie na Żmudzi135religijna i rozgłos spowodowały konieczność budowy nowego okazałegokościoła w Szydłowie. Fundatorem nowej, wspaniałej świątyni, powstałejw latach 1760–1786, był ówczesny proboszcz szydłowski, późniejszy bi-skup żmudzki Jan Dominik Łopaciński17. Na jego zlecenie plany kościoławykonał najwybitniejszy wówczas architekt działający na terenie WielkiegoKsięstwa Litewskiego – Jan Krzysztof Glaubitz (ok. 1700–1767). Jednak,jak trafnie odnotował Vladas Drema, „nader ciekawy projekt glaubitsow-ski został haniebnie zeszpecony, a całość kompozycyjnie pokiereszowana”.Winą za takie działanie obciążył Drema realizującego prace głównie rzeź-biarskie eksjezuitę Tomasza Podhayskiego, jednoznacznie stwierdzając, że„Podhayski to dyletant zuchwały i spory nieuk”18.Mimo przytoczonych tu zastrzeżeń co do zmian poczynionych w pro-jekcie Glaubitza, kościół pod wezwaniem Narodzenia Najświętszej Ma-rii Panny w Szydłowie, trójnawowa hala z czerwonej cegły z wydłużonymprezbiterium flankowanym, niższymi zakrystiami, z bogatą dwuwieżowąelewacją główną jest, jak już w XIX wieku stwierdzili Baliński i Lipiński:„kościołem najokazalszym w całym Księstwie”19.Wkrótce po zakończeniu budowy kościoła, w dniu 8 września 1786 rokuw czasie odpustu w święto Matki Boskiej Siewnej miała miejsce w Szydło-wie wspaniała uroczystość z udziałem dostojników duchownych i świeckichoraz tłumów wiernych przybyłych z Litwy, Polski i Prus – koronacja cu-downego obrazu Matki Boskiej Szydłowskiej20. Aktu tego dokonał w licz-nej asyście biskup żmudzki ks. Stefan Giedroyć, wkładając na głowy Mariii Dzieciątka korony poświęcone w Rzymie przez papieża Piusa VI21.Pielgrzymki do Szydłowa w dalszym ciągu cieszyły się ogromnym po-wodzeniem przez cały wiek XVII i znaczną część XVIII wieku. Sytuacjauległa zmianie i to zdecydowanie po połowie XVIII wieku. W związkuz fascynacją nowymi ideami oświeceniowymi, pielgrzymki, jak stwierdziliLiudas Jovaiša i Kotryna Korzeniewska, stały się jednym z obiektów kryty-B. Kviklis, op. cit., s. 515;Lietuvių enciklopedija,t. 29, Boston 1957, s. 519; G. Rąkowski,op. cit., s. 281.18V. Drema-Lorentz, op. cit., s. 315.19M. Baliński, T. Lipiński, op. cit., s. 574.20B. Kviklis, op. cit., s. 514.21G. Rąkowski, op. cit., s. 281.17 [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mement.xlx.pl