Made in USA - Spojrzenie na ...

Made in USA - Spojrzenie na cywilizację amerykańską - Guy Sorman, HISTORIA i różne historie, 20. Historia ...

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
GUY SORMANMade in USASPOJRZENIENA CYWILIZACJ�AMERYKA�SK�PRZE�O�Y� WOJCIECH NOWICKI,PVoszy�sUi i S-UaTytu� orygina�u: MADE IN USA Regards sur la civilisation americaineCopyright � Librairie Artheme Fayard, 2004 All Rights ReservedRedakcja Gra�yna JaworskaKorektaAnna HakowskaProjekt ok�adki i projekt typograficzny Andrzej BareckiZdj�cie na ok�adce SUPERSTOCK POLSKARedakcja techniczna Ma�gorzata Kozub�amanie Ewa W�jcikISBN 83-7469-130-1WydawcaPr�szy�ski i S-ka SA ul. Gara�owa 02-651 WarszawaDruk i oprawaOPOLGRAF Sp�ka Akcyjna ul. Niedzia�kowskiego 8-12 45-085 OpoleSpis rzeczyPrzedmowa.................................... 71. Przez okienko samolotu...................... 112. Wojna dw�ch kultur......................... 383. W �wietnej formie.......................... 724. B�g to ja.................................. 895. Zero tolerancji............................1086. Koniec czarnego problemu...................1297. Zbuntowana republika.......................1488. Imigrant�w serdecznie witamy ................1679. Tw�rcza destrukcja.........................18910. Demokracja imperialna .....................212Epilog......................................235�r�d�a i bibliografia............................239Indeks osobowy...............................247Indeks rzeczowy...............................251PrzedmowaAmerykanie nie s� ju� Europejczykami. Czy kiedykolwiek nimi byli? Od samego pocz�tku nie przestawali oddziela� si� od Europy. Pierwotnie za spraw� purytan i innych sekt, tych dobrowolnych wygna�c�w poszukuj�cych wolnej przestrzeni. Dzi� ta rozbie�no�� si� utrzymuje, bo wszyscy czy niemal wszyscy Amerykanie wierz� w Boga, a przynajmniej tak twierdz�. Natomiast w�r�d Europejczyk�w wiara sta�a si� rzadko�ci�.Wraz z uzyskaniem niepodleg�o�ci przez Stany Zjednoczone wspomniana rozbie�no�� zyska�a tak�e wymiar filozoficzny. Amerykanie bowiem � bezprecedensowa zuchwa�o�� � odwa�yli si� wynale�� nar�d, kt�rego fundament stanowi kontrakt spo�eczny. Sta�o si� to w 1776 roku. Deklaracja Niepodleg�o�ci przyznawa�a obywatelom ni mniej, ni wi�cej � tylko prawo do �ubiegania si� o szcz�cie". Ta definicja republiki odrzuca�a europejsk� to�samo�� zbudowan� na pami�ci o wsp�lnych cierpieniach.W latach trzydziestych dziewi�tnastego wieku w�adza przesz�a z r�k elit w r�ce mas, duch arystokratyczny ust�pi� egali-taryzmowi, a demokracja ameryka�ska sta�a si� ludowa. Nasze europejskie elity nie zawsze sobie z tym radz� i ch�tnie nazywaj� ameryka�sk� demokracj� populizmem, bo pozostaje oboj�tna na autorytet intelektualist�w. Lecz Alexis de Tocqueville, kt�ry na miejscu by� �wiadkiem rewolucji demokratycznej, dostrzeg� w niej � cho� nie wzbudzi�o to jego entuzjazmu � przysz�o�� Zachodu.Europa oddali�a si� jeszcze bardziej, kiedy w latach osiemdziesi�tych dziewi�tnastego wieku kapitalizm bez granic uczyni� ze Stan�w Zjednoczonych pierwsz� �wiatow� pot�g� gospodarcz�. Od tej pory sta�y si� niedo�cignione i trudne do na�ladowa-8 * � Made in USAnia. Dla Europy ameryka�ski kapitalizm jest zbyt surowy. Wolimy nasze pa�stwo opieku�cze od ich pa�stwa minimalnego i zgadzamy si� na to, �e nasze pa�stwo przyhamuje nieco tempo rozwoju gospodarczego.W 1918 roku prezydent Wilson wyznaczy� Stanom Zjednoczonym zadanie: mia�y propagowa� demokracj� i wolny handel. Ten �demokratyczny imperializm" zaprowadzi USA a� do Iraku. Przepa�� dziel�ca wilsonowski idealizm od europejskiej sk�onno�ci do preferencji dla dzia�a� dyplomatycznych sta�a si� trudna do pokonania.W latach sze��dziesi�tych dwudziestego wieku przysz�a kolej na Amerykanki. One r�wnie� wybra�y niepodleg�o��. Uwolni�y si� od ogranicze� p�ci, niekt�re spo�r�d nich stworzy�y ruch feministyczny. Pozostaje jeszcze gwa�towny prze�om sixties, lat sze��dziesi�tych. Europa przy��czy�a si� do niego; ale w pozosta�ych cz�ciach �wiata odpowiedzi� na rewolucj� obyczajow� made in USA sta� si� antyameryka�ski integryzm.Ostatnia rozbie�no�� ma sw�j pocz�tek w latach osiemdziesi�tych dwudziestego wieku, i jest natury etnicznej. Znaczna imigracja z ca�ego globu zmienia oblicze Ameryki. Nar�d, dot�d g��wnie bia�o-czarny, staje si� wielokolorowy. USA pozostaj� cywilizacj� zachodni�, ale nie jest to ju� cywilizacja europejska.Stany Zjednoczone jako cywilizacja? Europejczycy rzadko j� uznaj�. Wol� widzie� w Amerykanach kuzyn�w, nieco op�nionych lub wyprzedzaj�cych Europ�, w zale�no�ci od ideologicznych preferencji oceniaj�cego. Ka�dy jednak z tym si� zgodzi, �e ci kuzyni s� zaborczy. Gdziekolwiek si� znajdziemy, Stany Zjednoczone s� ju� tam obecne. Codziennie konsumujemy co� ameryka�skiego. Ta obsesyjna obecno�� stanowi po�ywk� raczej dla nami�tno�ci ni� dla refleksji � kochamy wszystko lub nienawidzimy wszystkiego, co jest mad� in USA.Przypomnijmy sobie, �e 11 wrze�nia 2001 roku, tu� po zamachach w Nowym Jorku i Waszyngtonie, ka�dy Europejczyk poczu� si� Amerykaninem; �atwiej si� solidaryzowa� ze s�abym. W rok p�niej ob�z s�abych przeszed� do ataku, a ci, kt�rzy si� z nim solidaryzowali, stali si� � s�usznie czy nie � antyamery-ka�scy.Ksi��ka ta stara si� unikn�� podobnej przesady, je�li to w og�le mo�liwe. Nie b�dziemy tu wspomina� o relacji pomi�dzyPrzedmowa 3SH� 9nimi a nami. Nie zaproponujemy uczestnictwa w ameryka�skich wyborach, ca�kowitego odrzucenia Stan�w Zjednoczonych ani ich na�ladowania. Zajmiemy si� wy��cznie ich odmienno�ci�.W naszym opisie cywilizacji made in USA nie pretendujemy do wyczerpania tematu i pokusimy si� zaledwie o szczypt� obiektywizmu. Nasze spojrzenie b�dzie spojrzeniem �zaanga�owanego podr�nika", a wyrazem tego zaanga�owania jest czas: opisana tu podr� ko�czy si� w 2004 roku, ale rozpocz�a si� w roku 1962.ROZDZIA� PIERWSZYPrzez okienko samolotuPierwszy obraz Stan�w Zjednoczonych, jaki wry� mi si� w pami��, jest tak banalny, �e a� niezapomniany. Na chwil� przed zetkni�ciem si� samolotu z ziemi� ujrza�em r�wne szeregi drewnianych domk�w w pastelowych kolorach, podobnych do siebie i r�wnomiernie rozmieszczonych, male�kie ogr�dki i ulice przecinaj�ce si� pod k�tem prostym. Szok Manhattanu, pionowego miasta widzianego z profilu, mia� przyj�� dopiero p�niej. W czterdzie�ci lat po tamtym l�dowaniu � od tej pory mia�y si� one cz�sto powtarza� � zdaj� sobie spraw�, �e ten pierwszy obraz zawiera� ju� w sobie wszystko, czego dowiedzia�em si� p�niej. Gdybym wtedy umia� patrze�, w dzielnicy Queens, jak w otwartej ksi�dze, m�g�bym odczyta� przez okienko samolotu ca�� Ameryk�. Musz� jednak przyzna�, �e gdy mia�em osiemna�cie lat nie taki by� m�j cel. Ale czego w�a�ciwie szukali�my w Ameryce w 1962 roku?Ca�a epokaCzarter do Nowego Jorku: w latach sze��dziesi�tych to nowe jeszcze s�owo pojawi�o si� na plakatach rozwieszonych na uniwersyteckich korytarzach. W tamtych czasach s�owo czarter by�o zaproszeniem do �wiata marze�; nie oznacza�o jeszcze trud�w podr�y uzale�nionej od przypadku. Czarter sprawi�, �e dla ca�ej generacji student�w podr�e sta�y si� mo�liwe. Wszelkie podr�e: tam, w swobodniejszym spo�ecze�stwie, wszystko b�dzie �atwiejsze... Te komuna�y dotycz�ce Nowego �wiata s� r�wnie stare, jak same podr�e. Na podstawie lektur i paru film�w wtajemniczeni zapewniali nowicjuszy, �e wszystkie bez12Made in USAwyj�tku Amerykanki nazywaj� si� Lolita lub Marilyn. Powie�ci Henry'ego Millera, zabronione we Francji przez cenzur�, stawa�y si� przed wyjazdem nieodzownym przewodnikiem po ameryka�skich obyczajach. Bo to nie w sztywnej, gaullistow-skiej Francji czeka�y na nas kobiety, lecz w Ameryce.Sk�d bra�y si� te z�udzenia? W b��d wprowadzi�o nas ameryka�skie kino. Nie rozumieli�my, �e �wczesna gwiazda, Kim Novak, sta�a si� obiektem po��dania dlatego w�a�nie, �e by�a niedost�pna � nawet dla Cary'ego Granta. Niew�tpliwie te� wyjecha�em o rok za wcze�nie. Dopiero w nast�pnym, 1963, roku ukaza�y si� dwa podstawowe dla ruchu feministycznego dzie�a � Grupa Mary McCarthy, pierwsza intymistyczna powie�� kobieca, i The Feminine Mystique socjolo�ki Betty Friedan. Ten ruch zmieni� stosunki pomi�dzy p�ciami najpierw w Stanach Zjednoczonych, a potem na ca�ym �wiecie.Ale czy �w czarter, kt�ry mia� nas wyrwa� ze starej Europy, dotrze kiedykolwiek do pe�nego rozkoszy Nowego �wiata? Organizatorzy musieli przekona� wystarczaj�c� liczb� kandydat�w, bo je�li nie by�oby ich do�� du�o, to czarter w og�le by nie wystartowa�. Podr�owano wtedy niewiele, samolot by� drogi, a na dodatek czuli�my strach. Nieco wcze�niej rozbi� si� lec�cy do Nowego Jorku Boeing 707 linii Air France, jeden z pierwszych pokonuj�cych t� tras� bez mi�dzyl�dowania. W tamtych czasach pasa�erowie oklaskiwali kapitana, kt�ry dowi�z� ich do portu. Bilet czarteru zosta� wyceniony na sze��set frank�w; dawa�em wtedy korepetycje po dwadzie�cia frank�w za godzin�. W styczniu cena wzros�a do o�miuset frank�w. Organizator�w wyjazdu, w wi�kszo�ci wywodz�cych si� z Instytutu Nauk Politycznych w Pary�u, zniewa�ano na korytarzach uczelni. My�leli�my ju� wy��cznie o czarterze, kt�ry sta� si� wa�niejszy od wyk�ad�w Raymonda Barre'a z ekonomii czy wyk�ad�w Rene Remonda z historii. Po tym, jak zmieni�a si� cena, zmianie uleg�a r�wnie� data, i to wielokrotnie. Kiedy termin wyjazdu by� ju� blisko, zastanawiali�my si�, jak przetrzyma� dziesi�� tygodni � bo co najmniej tyle musia� trwa� pobyt � w tym bogatym kraju, skoro byli�my przecie� tacy biedni. Rzeczywisto�� mia�a si� okaza� gorsza od obaw. W 1962 roku podr� do Ameryki z pi�cioma dolarami na dzie� zapewnia�a niezamierzon� kuracj� odchudzaj�c� i wiele bia�ych nocy.Przez okienko samolotu �sS$ 13Jak wszyscy moi towarzysze, musia�em liczy� na dwa talizmany: jeden nazywa� si� YMCA, drugi Greyhound. Young Men's Christian Association, b�d�cy pocz�tkowo lig� moralno�ci, oferowa� noclegi po dolarze lub dwa, zale�nie od miasta. Natomiast przewo�nik autobusowy Greyhound, z chartem w logo, za dziewi��dziesi�t dziewi�� dolar�w proponowa� bi... [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mement.xlx.pl