Mazowieckie Studia ...

Mazowieckie Studia Humanistyczne-r2008-t12-n1-2-s111-148, MAZOWIECKIE STUDIA HUMANISTYCZNE

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Mazowieckie Studia Humanistyczne
Nr 1-2, 2008
Stefan Kojło
TYPY/SYSTEMY/MODELE GOSPODAREK
W UE I W ÅšWIECIE
Narody, podmioty gospodarcze, gospodarstwa domowe pomnażają swoje
dochody, bogactwo narodowe, Produkt Kraj o wy/Narodowy Brutto. RobiÄ… to na
różne sposoby, osiągają zróżnicowane wyniki, zależnie od których pełnią zróż-
nicowane role w gospodarce i ekonomicznych stosunkach międzynarodowych.
Odstający w tyle podejmują różne próby dogonienia bardziej lub nawet najbar-
dziej rozwiniętych, dlatego problemy te sposobu/modelu (zwłaszcza wzajem-
nych ról i relacji państwa i rynku) przyspieszenia rozwoju - ciągle pozostają
w stałym zainteresowaniu różnych naukowców, instytucji, organizacji naukowych,
co znajduje odbicie w dość bogatej literaturze.
Systematyka i komparatystyka gospodarek w literaturze
W gospodarce światowej były lub są wyróżniane zarówno podmioty, układy
(w tym bieguny), ugrupowania (integracyjne), jak i systemy.
Bieguny gospodarki światowej
Gospodarka unijna jest jednym z trzech biegunów świata - w układzie
(wizerunku) trzybiegunowym (triady: USA, Japonia, Niemcy/UE)
1
gospodarki
światowej, ale mówi się też o większej liczbie biegunów, np. czterech, włączając
w ten układ Chiny
2
,
inne kraje wschodzące, do których łan Buruma, publicysta
Stefan Kojło
i wykładowca College'u St. Antony's w Oksfordzie zalicza - prócz Chin - także
Indie i RosjÄ™
3
,
inni zaliczają również kraje Azji Południowo-Wschodniej
4
,
Philip
Kotler i współautorzy - cztery tygrysy (Koreę Południową, Tajwan, Hongkong
i Singapur) oraz trzy młode tygrysy (Tajlandię, Malezję i Indonezję)
5
,
a eksperci
Banku Światowego do „państw wschodzących" szybko reformujących się
zaliczajÄ…: Chiny, Egipt, Indie, IndonezjÄ™, TurcjÄ™ oraz Wietnam
6
.
Nieco inaczej się kształtuje konfiguracja biegunów w stosunkach politycznych.
Powszechnie się uznaje, że wraz z wygaśnięciem zimnej wojny, skończył się
podział dwubiegunowy, a nowy dojrzewa. W niniejszych rozważaniach dajemy
oczywiście prymat układom ekonomicznym, nie tracąc z pola widzenia poli-
Redaktor „Newsweeka", Fareed Zakaria, interpretując tytuł swojej nowej
książki
Świat postamerykański,
podkreśla, że jest to książka nie tyle o schyłku
Ameryki, ile wzroście znaczenia całej reszty, tj. szybko bogacących się nowych
mocarstw, które powinny być jak najszybciej uznane za równoważne bieguny,
powinny zająć należne im miejsca w organizacjach międzynarodowych, typu
G-8, Międzynarodowy Fundusz Walutowy - MFW (
International Monetary Fund
- IMF), Bank Åšwiatowy - BÅš (
World Bank -
WB), Międzynarodowa Organi-
zacja Handlu - MOH (
World Trade Organization -
WTO), nie dopuścić do ich
wyobcowania, by po uzyskaniu przewagi (łącznej) nie dążyły do wyobcowania
w przyszłości biegunów zachodnich: Stanów Zjednoczonych i Europy Zachod-
niej, czyli Unii Europejskiej
7
.
Warto tu przypomnieć, że już wcześniej Zbigniew Brzeziński podkreślał, iż
Amerykanie powinni traktować przywództwo swego kraju w kategoriach sytuacji
nowiący specjalny region administracyjny ChRL na zasadzie jedno państwo - dwa systemy, tj. so-
cjalistyczny i kapitalistyczny.
Zob. I. Buruma,
Ameryka oddaje władzę. Za wcześnie na ten pogrzeb
, „Dziennik" z 19-
-20 lipca 2008 r., s. 19-20. W artykule tym I. Buruma prezentuje poglądy na temat układu sił go-
spodarczych i politycznych w świecie znanych Autorów książek, takich jak: B. Emmott
Rivals,
R. Kagan
The Return of History,
P. Khanna
The Second World
, M. Leonard
What Does China
Thinkl
, F. Zakaria
The Post-American World
, kierunki/tendencje zmian, formułując własne stano-
Zob. np. K. A. Nawrot,
Determinanty rozwoju gospodarczego państw ASEAN
, Warszawa
Ph. Kotler, S. Jatusripitak, S. Maesincee,
Marketing narodów. Strategiczne podejście do bu-
dowania bogactwa narodowego
, Kraków 1997, s. 113.
Doing Business 2008
, Raport Banku Åšwiatowego, The International Bank for Reconstruktion
Typy/systemy/modele gospodarek w UE i w świecie
113
przejściowej. Jakby na potwierdzenie słuszności tej tezy (o zmianie układu sił
w świecie), dziś przytacza się dane o kryzysie kredytów hipotecznych, zadłuże-
niu Stanów Zjednoczonych i jednocześnie rezerwach gromadzonych przez inne
państwa, w tym ChRL około 1,5 bln USD rezerw, Rosja 550 mld, Korea 260
mld, Tajlandia 110 mld, Algeria 120 mld USD i zdolność oszczędzania każdego
miesiÄ…ca przez ArabiÄ™ SaudyjskÄ… 15 mld USD
8
.
Systemy cywilizacyjne gospodarowania
Tenże Zakaria konstatuje, że obecny system gospodarczy
sensu largo
(sposób
gospodarowania) został ukształtowany przez cywilizację zachodnią i zaakcep-
towany przez kraje Wschodu. Warto przy tym dodać, że historycznie rzecz biorąc,
Wschód miał też swoją, inną niż Zachód, strukturę społeczno-gospodarczą,
zwanÄ… w sferze gospodarczej azjatyckim sposobem produkcji, opartym na
wspólnocie gminnej, mającym odbicie ustrojowe w tzw. dyspotii wschodniej,
polegającej na szczególnej roli władcy (cesarza-„boga") głównie w Chinach,
Indiach, Japonii, ale też Rosji, Mongolii, Korei. Zdarza się spotkać w literaturze
twierdzenie, że te historyczne uwarunkowania przesądziły o możliwości wystą-
pienia kultu rzÄ…dzÄ…cych na Wschodzie jednostek w XX w. (Stalina, Kim Ir Sena,
Mao Zedonga, Kim Dzong Ila). Z drugiej jednak strony, na gruncie wschodniej
despotii ukształtowały się ustroje zarówno autorytarne, zwane też tyraniami
(Chiny, Rosja, Korea Północna), jak też demokratyczne (Indie, Japonia, Korea
Południowa). Współczesne gospodarki wschodnie przejęły jednak system
zachodni. Przecież firmy chińskie czy hinduskie - mimo dużych różnic kultu-
rowych i różniących się systemów politycznych - nie prowadzą swego biznesu
inaczej niż firmy zachodnie, lecz funkcjonują na rynkach krajowych i światowych
w sposób podobny jak zachodnie.
Wraz z ogłoszeniem przez Deng Xiaopinga w Chinach reform pod koniec
lat siedemdziesiątych minionego wieku (po śmierci Mao Zedonga w 1976 r.),
proklamowaniu prawa do bogacenia się, ten nowy przywódca rozpoczął też
wówczas proces budowania w Chinach państwa prawa na wzór zachodni, przy
czym warto podkreślić, że przez tysiące lat lud chiński miał tylko swoje powin-
ności i żadnych praw.
Procesy globalizacyjne przyczyniły się jeszcze mocniej do zunifikowania
funkcjonowania nie tylko korporacji ponadnarodowych - niezależnie od domicylu
Stefan Kojło
„w kooperacji" z amerykańskim. Choćby dla przykładu metoda
Just in Time
w logistyce, wykreowana przez Amerykanów, przejęta i udoskonalona przez
Japończyków, wróciła do USA. Japonia stworzyła nowoczesną gospodarkę
w następstwie reform Epoki Meiji
9
,
ale potęgą stała się w wyniku stosowania
bechmarkingu, czyli wywiadu gospodarczego podglÄ…dania najlepszych
rozwiązań firm Zachodu - w poszukiwaniu odpowiedzi na pytanie: dlaczego
„długonosi" nas pokonali, w czym i dlaczego są od nas lepsi?
10
.
Uwarunkowania mechanizmów gospodarowania
Różnice mechanizmów gospodarczych poszczególnych państw bardziej zależą
od przesłanek historycznych, warunków działania, w marketingu określanym
otoczeniem zewnętrznym, od przeprowadzanych reform, rozwiązań w poszcze-
gólnych krajach niż od różnic kulturowych
11
,
czy narodowościowych. Korea jest
przykładem jednego narodu i dwóch różnych systemów gospodarczych i poli-
tycznych, Chiny - jednego państwa i dwóch systemów: ChRL (Chiny konty-
nentalne - socjalistyczna gospodarka rynkowa
1
2
i Hongkong - kapitalistyczna
gospodarka wolnorynkowa stanowiąca odrębny obszar celny), ale też - prak-
tycznie dwóch organizmów państwowych: jeden na kontynencie i drugi na
wyspie Tajwan. Można przytoczyć też dla przykładu rozczłonkowany naród
arabski i różnice (gospodarcze, różne rozwiązania systemowe w funkcjonowaniu)
9
Okres panowania cesarza Matsuhito (1868-1912), który dokonał zasadniczych reform: znie-
siono szogunat, ustanowiono konstytucjÄ™ i dokonano innych zmian. Zob.: I. Buruma, A. Margalit,
Okcydentalizm - Zachód
w
oczach wrogów
, Kraków 2005, s. 7.
Jednak po okresie cudu gospodarczego „Japonia spuściła z tonu". O ile swego czasu przy-
szłością świata była Europa imperialna (zachodnia), później Nowy Świat (USA i inne potęgi cywi-
lizacji zachodniej), w latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku przyszłość świata widziano w Japo-
nii, na przełomie wieku XX i XXI - w Unii Europejskiej, która sama siebie ustawiła w takiej
pozycji, to dziÅ› sÄ… niÄ… Chiny i Indie. Por.:
Pax Americana się skończył
, wywiad z F. Zakarią, „Dzien-
nik", z 19-20 lipca 2008 r., s. 21-22.
TezÄ™ tÄ™ potwierdzajÄ… C. Hampden-Turner i A. Trompennars
(Siedem kultur kapitalizmu,
USA, Japonia, Niemcy, Francja, Wielka Brytania, Szwecja, Holandia
, Warszawa 1998, s. 267),
którzy piszą: „rynki nie są zależne od kultury, a siły rynkowe, tak jak pogoda, mają swoje stałe
wiatry i znane prądy. Pozostawienie wszystkiego działaniu sił rynkowych, zgodnie z szacowną
tradycją ekonomii klasycznej, nie oznacza zdania się na bezsensowny mechanizm, który działa
Typy/systemy/modele gospodarek w UE i w świecie
115
rynków w różnych krajach arabskich. Innym przykładem może być wyodręb-
nienie się euromarketingu w cywilizacji zachodniej, choć - jak dotychczas - nie
ma ukształtowanego orientomarketinu, czy sinomarketingu, odnoszącego się do
krajów Wschodu. Ba! Mamy przykłady bardzo ścisłej współpracy naukowców, wy-
wodzących się z obu kręgów cywilizacyjnych, i to właśnie w sferze tu omawianej,
czyli typologii systemów ekonomicznych, czego dokonali w książce
Marketing
narodów. Strategiczne podejście do budowania bogactwa narodowego
13
.
Warianty kapitalizmu a problemy gospodarcze współczesnego świata
Zapewne pod wpływem rozpadania się tzw. obozu socjalistycznego, b.
Związku Radzieckiego i RWPG, czyli instytucjonalnych przeciwników kapita-
lizmu, zostało opublikowane przez Francuza dzieło
Kapitalizm kontra kapita-
lizm
14
.
W nowej sytuacji autor - Michel Albert - dostrzegał zaostrzającą się
wojnę wewnątrzsystemową między kapitalizmem
neoamerykańskim
i
reńskim,
obejmującym Niemcy, Holandię, Francję i Szwajcarię. Orężem pierwszego stał
się Konsensus Waszyngtoński - KW (
Washington Consensus
- WC), drugiego
- którego naśladowcą z azjatycką odmianą jest Japonia - myślenie kolektywne,
długofalowe strategie, nowy etos technologiczny, rosnąca wydajność pracy. Autor
wyraził przekonanie, że drugi zwycięży, a Francja i cała Unia Europejska powinny
z nim (kapitalizmem reńskim) się utożsamiać. Jakby przedłużeniem tej myśli
jest dzisiejsza koncepcja - upubliczniona po kryzysie kaukaskim - „dyrektoriatu
unijnego", który miałyby sprawować najsilniejsze państwa unijne, tj. Niemcy, Francja
(poczuły się w tej roli) i Wielka Brytania (tradycyjnie pasywna), pomijając z wielkiej
czwórki europejskiej Włochy, z uwagi na ich prorosyjskie nastawienie.
O poszerzeniu wpływów i przewadze w przyszłości poszczególnych
podmiotów międzynarodowych stosunków gospodarczych (państw lub gospo-
darek narodowych) ma przesądzić - według tegoż autora - stosunek do ważnych
dziesięciu problemów gospodarczych współczesnego świata.
1) Migracji, która odgrywa ważne znaczenie w uzupełnianiu rynku pracy, ale
wywołuje też napięcia z miejscowymi związkami zawodowymi; o ile USA
i Wielka Brytania dopuszczają - w niektórych przypadkach wybiórczo - dopływ
robotników cudzoziemskich, to Niemcy i Japonia są zwolennikami konsolido-
wania rodzimej siły roboczej, przy czym nie wiadomo, jaka polityka migracyj-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mement.xlx.pl