Mazowieckie Studia ...

Mazowieckie Studia Humanistyczne-r1996-t2-n1-s252-254, MAZOWIECKIE STUDIA HUMANISTYCZNE

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Recenzje i artykuły recenzyjne
244
Osobną warstwę pracy stanowi rola Jasnej Góry w zorganizowanym ruchu
oporu. Problem ten nie znalazł - jak się wydaje - jeszcze pełnego odbicia w
książce, głównie z powodu braku monografii ruchu oporu w rejonie częstochow-
skim. Główną rolę w tym względzie odgrywała konspiracyjna Sodalicja Mariań-
ska w Częstochowie, którą kierował o. Polikarp Sawicki. Obok zorganizowanej
21 września 1940 r. nieustannej Nowenny do Królowej Polskiej, z prośbą
0 ratunek Ojczyzny (składały się na nią codzienna msza św. w kaplicy, modlitwy
za Ojczyznę i kolportaż druków niepodległościowych), podjęła ona akcję chary-
tatywną oraz rekolekcje. Była płaszczyzną łączącą paulinów z częstochowską
konspiracją poprzez Sekcję Sodalistek Nauczycieli (kier. Stefania Jastrzębska -
aresztowana jesienią 1941 r.); Sekcję Akademicką (m.in. w 1941 r. przybył tu
z pielgrzymką studentów wicerektor kościoła św. Anny w Warszawie - szef
Służby Duszpasterskiej KG AK ks. płk Tadeusz Jachimowski „Budwicz"). Do
form konspiracyjnego działania w Klasztorze należy zaliczyć ukrywanie cennych
dzieł sztuki, np. z Muzeum Narodowego Godła Polski, pędzla Jana Matejki;
cudownego obrazu Matki Bożej z Leśnej; żydowskiego sztandaru z XVI w.;
cennych archiwaliów z Archiwum Akt Dawnych w Warszawie. Klasztor pro-
wadził też akcję charytatywną - pomoc wysiedlonym z ziem zachodnich
1 inteligencji, m.in. w Klasztorze przebywali Michał Pelczer z Nowego Sącza,
prof. Tadeusz Wojno z Warszawy, dr Kazimierz Kaczmarek - historyk z Pozna-
nia, prof. Władysław Tatarkiewicz (autor studium o architekturze Jasnej Góry),
prof. Roman Pollak - rektor Tajnego Uniwersytetu Ziem Zachodnich. Na TUZZ
istniał Instytut Wyższej Kultury Religijnej w Częstochowie, gdzie prawo wykła-
dał o. Sawicki, teologię o. Ludwik Nowak, a filozofię o. dr Józef Jopowicz.
Pomagano także Żydom, których ukrywano w Klasztorze, m.in. Abrahama J.
(ochrzczonego jako Bogdana Blocha - obecnie mieszka w Izraelu). W 1940 r.
wydano metryki urodzenia 22 Żydom. Ogółem w czasie okupacji w Klasztorze
przebywało około 3000 gości, w tym wielu konspiratorów (m.in. Zofia Kossak-
-Szczucka - działaczka Frontu Odrodzenia Polski). Kuchnia klasztorna wydawa-
ła 100 śniadań i 100 obiadów dziennie, chleb i kawę dla ubogich, a potrzebują-
cym zapewniano noclegi. Autor podał także cenne dane o paczkach wysyłanych
jeńcom i robotnikom w Rzeszy (w 1944 r. wysłano 735 paczek), do których
wkładano modlitewniki, opłatek, różańce.
Nieznaną dotąd sprawą była działalność Instytutu Filozoficzno-Teologiczne-
go (rektor o. P. Sawicki) oraz Gimnazjum im. A. Kordeckiego, w którym
przygotowywano do matury chłopców (w 1939 r. uczyły one 32 alumnów i 120
gimnazjalistów). Obie te placówki funkcjonowały oficjalnie w pierwszym roku
okupacji, gimnazjum potem zamknięto. Dyrektor gimnazjum o. Alojzy Wrzalik
przyjął wówczas 17 uczniów do nowicjatu i tak funkcjonowało tajne gimnazjum.
Wykładało 4 paulinów. Ukończyło je 35 kleryków. Instytut wydawał od 1941 r.
miesięcznik „Vox Eremi" i „Biuletyn Informacyjny", organizował patriotyczne
245 Recenzje i artykuły recenzyjne
H. Sienkiewiczowi, W. Reymontowi. Czytano na nich wiersze K. K. Baczyń-
skiego. 28 października 1944 r. dokonano konsekracji bp. Stanisława Czajki
i święceń kleryków.
W pracy istnieją luki dotyczące roli Jasnej góry w zorganizowanych struktu-
rach SZP-ZWZ-AK, SN, NOW. Pierwsze kontakty ze zorganizowanym ruchem
oporu sięgają okresu pobytu na Jasnej Górze Komendanta Głównego SZP gen.
M. Tokarzewskiego, który spotkał się z kapelanem o. Alfonsem Jędrzejewskim,
o. Polikarpem Sawickim, o. Bogumiłem Natkańskim (wciągnął on do współpra-
cy wywiadowczej trzech oficerów niemieckich, w tym Hoffmana - mieszkają-
cych w Klasztorze). Oni także podjęli działalność podziemną, wciągając B. Nie-
pockiego, S. Strzelca oraz braci: Gabriela Izaka, Benedykta Karpa, Wenantego
Kruszewskiego, Augustyna Bojkowskiego, Tadeusza Szmidta i Henryka Zieliń-
skiego. Autor problem ten potraktował zbyt ogólnikowo, nie wiemy - poza
kilkoma przypadkami - co faktycznie robili oni w AK czy w NOW, np. brat
Mikołaj Szymczak, sprzedając dewocjonalia w kruchcie kościoła, sprzedał
tysiące wydanych w podziemiu obrazków Matki Boskiej Częstochowskiej z
napisem
Regina Poloniae
oraz druki patriotyczne wydawane przez o. Andrzeja
Marszala i o. Strzelca. Został on aresztowany za kolportaż ulotek anty niemiec-
kich. Jest w pracy informacja, że aresztowano ks. Bonawenturę Metlera, ale brak
danych za co. Dotyczy to także działalności podziemnej „spalonych" paulinów:
A. Jędrzejewskiego, Justyna Marczewskiego, B. Natkańskiego, którzy musieli
opuścić Jasną Górę w obawie przed represjami ze strony Gestapo i podejrzanych
B. Nipockiego, o. S. Strzelca, o. J. Jupowicza. Motorem konspiracji w Klasztorze
stał się wówczas o. P. Sawicki. Mieczysław Cielibała - jak sugeruje autor - był
kapelanem AK, co nie znajduje potwierdzenia w wykazie obsady duszpasterstwa
okręgu. Brał on udział w wydawaniu tygodnika „Alarm" (NOW), pisząc artykuły
programowe i polityczne. Kolportował narodową prasę konspiracyjną, a więc
był działaczem SN, podobnie jak brat Benedykt Karp i kościelny Bronisław
Korpysa. Natomiast brat Gabriel Izak wykonał radioodbiornik, za pomocą
którego prowadzono nasłuch w domu Plucińskich koło Klasztoru. Drukowano
również modlitewniki, teksty kolęd, obrazki i ulotki, m.in.
Kodeks Polaka.
Narodowy charakter konspiracji potwierdzajÄ… raporty Sipo i SD GG z 13 grudnia
1941 r., 15 stycznia 1942 r., 17 listopada 1942 r. informujące, że w Klasztorze
odbywały się zebrania SN, znajdował się punkt kolportażowy „Walki", pracowa-
ła podziemna drukarnia i radiostacja. Dużo miejsca autor słusznie poświęcił
sprostowaniu legendy o uratowaniu Klasztoru przez ArmiÄ™ CzerwonÄ… udowad-
niając, że Klasztor nie został zaminowany przez SS - jak pisał Borys Polewoj -
i podpalony przez wycofujących się 16 stycznia 1945 r. Niemców. Jedyną zaś
minÄ™ zdjÄ…Å‚ brat Gabriel Izak, a nie saperzy radzieccy.
Należy podkreślić, że praca wyposażona jest w wiele cennych wykazów
i aneksów, które wzbogacają jej treść oraz podnoszą wiarygodność sądów i ocen
Recenzje i artykuły recenzyjne
246
które jednak w niczym nie obniżają jej ogólnej wysokiej wartości merytorycznej,
np. nie było Dowództwa Rady Narodowej - chodzi o przewodniczącego Rady
Jedności Narodowej (s. 134), gen. K. Sosnkowski nie był Naczelnym Wodzem
AK, a Komendantem Głównym ZWZ, następnie Naczelnym Wodzem, autor
używa nazw stopni, a nie tytułów wojskowych (s. 204), gen. M. Tokarzewski
utworzył SZP nie AK (s. 185), Stanisław Jankowski „Agaton" nie kierował
wywiadem na całą Polskę, a był szefem Wydziału Legalizacji O II KG i nigdy
nie był Delegatem RP - funkcję tę pełnił inny inż. Stanisław Jankowski
„Klonowski" (sądzony w procesie 16 w Moskwie).
Konkludując, otrzymaliśmy niezwykle wartościowe opracowanie, które
znacznie wzbogaciło naszą wiedzę o roli Kościoła, w tym Jasnej Góry w Polsce
Podziemnej.
Piotr Matusak
Edward Jan Nalepa,
Oficerowie Armii Radzieckiej w Wojsku Polskim 1943-
1968
, Wydawnictwo Bellona - Wojskowy Instytut Historyczny, Warszawa
1995, str. 340.
Sojusznicy czy...? Na rynku księgarskim ukazała się publikacja Edwarda
Jana Nalepy pt.
Oficerowie Armii Radzieckiej
w
Wojsku Polskim 1943-1968.
Autor, oficer i docent Wojskowego Instytutu Historycznego, zajmujÄ…cy siÄ™
powojennymi dziejami Wojska Polskiego, znany jest m.in. z książek omawiają-
cych udział jednostek Wojska Polskiego w wydarzeniach poznańskiego czerwca
1956 r. oraz na Wybrzeżu w grudniu 1970 r. Należy się zgodzić z opinią prof.
Andrzeja Paczkowskiego, który we wstępie do tej książki napisał m.in., że
„Zarówno tamte prace, jak i obecna, charakteryzują się pewną wspólną cechą:
jest nią niesłychanie silne trzymanie się materii źródłowej. Komentarze i inter-
pretacje są starannie wyważone, oszczędne (żeby nie powiedzieć: skąpe). Doku-
ment archiwalny awansuje nieomal na pozycję narratora [...] Dla osób nawy-
kłych do lektur innego rodzaju - w których myśl autorska nieraz wyprzedza
materię faktów - może to być trudne. Bogactwo szczegółowego materiału
stanowi jednak niezaprzeczalny walor także i tej książki: nie tylko w istotny
sposób poszerza wiedzę faktograficzną, ale dzięki temu, iż nie narzuca interpre-
tacji, daje czytelnikowi daleko idącą swobodę własnych konstatacji".
Książka ta opracowana na osnowie pracy habilitacyjnej autora posiada
bogatą bazę źródłową, właściwie niedostępną przed 1989 r., co stanowi niewątp-
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mement.xlx.pl