Mazowieckie Studia Humanistyczne-r1995-t1-n1-s164-166, MAZOWIECKIE STUDIA HUMANISTYCZNE

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
nym świecie. Jest on, jak sam mówi, „znakiem sprzeciwu" wobec wszelkich
nieprawości i degradacji człowieka i człowieczeństwa. Z treści tej książki wyni-
ka, że jedynym remedium na kryzys moralny współczesnego świata jest wiara
chrześcijańska - wiara racjonalna, jaką wyznaje Jan Paweł II.
Henryk Piluś
Polska-Białoruś 1918-1945. Zbiór studiów i materiałów
pod red. naukową
Wiesława Balceraka, Instytut Historii PAN, Stowarzyszenie Współpracy
Polska-Wschód, Stowarzyszenie Polska-Białoruś, Warszawa 1994, s. 211
W końcu 1994 r. ukazała się publikacja książkowa
Polska-Białoruś 1918-
1945.
Jest to zbiór studiów kilkunastu autorów, pod redakcją naukową Wiesława
Balceraka, dotyczący wzajemnych stosunków polsko-białoruskich, często dziś w
swym obrazie zdeformowanych, zwłaszcza w odniesieniu do okresu II Rze-
czypospolitej i okresu II wojny światowej. Dystans czasu i zachodzące w obu
krajach procesy transformacji systemowej po upadku ZSRR sprzyjają rzetelnym
ocenom historycznym. Recenzowany tom służy zdemaskowaniu celowych zafał-
szowań i przemilczeń, jakkolwiek sama historiografia nadal nie jest wolna od
ciśnienia polityki i ulega wahaniom. Nasi wschodni sąsiedzi nadal intensywnie
poszukują tożsamości, swoich tradycji narodowych i kulturowych, które przecież
przez wieki wiązały ich z Polską Jagiellonów, do której to wizji wróciła po 123
latach niewoli II Rzeczpospolita.
Książka jest pokłosiem sesji naukowej zorganizowanej w Warszawie w
dniach 31 maja-1 czerwca 1993 r., przez Instytut Historii PAN, Stowarzyszenie
Współpracy Polska-Wschód i Stowarzyszenie Polska-Białoruś. Zaznaczyć nale-
ży, iż było to drugie naukowe spotkanie historyków polskich i białoruskich w IH
PAN, trzecie, zorganizowane przez PAN, BAN, MWSH-P w Łowiczu i Stowa-
rzyszenie Współpracy Polska-Wschód, odbyło się w grudniu 1994 r. w Grodnie.
To ostatnie poświęcone zostało spornej kwestii działalności Armii Krajowej na
Białorusi. Materiały z sesji grodzieńskiej wyda strona białoruska. Natomiast
czwarte spotkanie zostanie poświęcone końcowemu okresowi I Rzeczypospolitej
i odbyło się w maju 1995 r. w MWSH-P w Łowiczu.
Prezentowany tom stanowi podsumowanie dotychczasowego etapu badań w
obu krajach na temat wzajemnych stosunków z okresu historii najnowszej. Obala
on błędną tezę zakorzenioną tak mocno w historiografii radzieckiej, która
sprowadza obraz stosunków polsko-białoruskich do klasowej wizji wyzysku
chłopa białoruskiego przez polskiego pana. Celowo wymazano z historii Biało-
rusi te treści, które wiązały się z poczuciem wielowiekowej wspólnoty państwo-
wej z Polską. Wynikało to z założonych dążeń do ukształtowania proradzieckiej
orientacji świadomościowej Białorusinów. Wstydliwie pomijano np. fakt wspól-
nej rusyfikacji prowadzonej w różnych okresach dziejów obu naszych narodów.
Faktem jest, że wspólnota Białorusi z narodem rosyjskim, religia prawosławna,
inteligencji aspiracje autonomiczne i nadzieje na utworzenie własnego państwa
z pomocą Niemiec. Oszustwem okazały się bowiem leninowskie tezy o samosta-
nowieniu narodów - zwłaszcza, że w praktyce towarzyszyło im przeświadczenie
przywódców WKP(b), że naród białoruski nie istnieje. Szansą wówczas i nadzie-
ją dla Białorusinów stały się koncepcje federacji Polsko-Ukraińsko-Białoruskiej
Józefa Piłsudskiego, która oparta być miała nie na aneksji, ale na wzorze unii
polsko-litewskiej, a więc na zasadzie: „wolni z wolnymi, równi z równymi".
Do czasu ofensywy Armii Czerwonej na Zachód w 1920 r., między obu
naszymi narodami istniał więc klimat budowy wspólnej państwowości na
zasadach partnerskich. Problematykę tę szeroko zaprezentowano w I części
książki: „Polska, Litwa a Białoruś". Zagadnienia te podejmowali: Wiesław
Balcerak w referacie „Sprawa Białoruska a polityka odradzającej się Rzeczypo-
spolitej", Romuald Wojna - „Wojna domowa w Rosji a Białoruś", Piotr Łosso-
wski - „Polityka Litwy w kwestii białoruskiej w latach 1918-1924", Maria
Wojnicka - „Sprawy białoruskie w prasie polskiej lat 1918-1921, N. Stużyńska
- „Polska a organizacja antybolszewickiego mchu oporu 1919-1921".
Jak wynika z wymienionych powyżej referatów i dyskusji nie wszystkie
jednak polskie ugrupowania polityczne uznawały aspiracje państwowe narodu
białoruskiego, ale integralnie rozumiały miejsce kresów wschodnich w rodzącej
się II Rzeczypospolitej. Inne zaś wspierały białoruski ruch oporu w latach
1919-1921 i białoruskie formacje zbrojne. Wizje te przekreślił Traktat Ryski z
1921 r., zawarty przez Polskę z Rosją Sowiecką, który podzielił Białoruś między
oba te państwa. Temu zagadnieniu poświęcony był referat Wojciecha Materskie-
go „Traktat Ryski a Białoruś".
Odtąd, w II Rzeczypospolitej Białorusini nie mieli autonomii, stali się
obywatelami polskimi i objęto ich akcją polonizacji. Kresy były obszarem
o niskim poziomie industrializacji i niskiej stopie życiowej, co rodziło poczucie
krzywdy i prowadziło do polsko-białoruskich podziałów narodowych. Sytuację
komplikował fakt, że pozostały niezrealizowane aspiracje narodowe i kulturowe
Białorusinów. W ramach ZSRR utworzono zaś Białoruską Republikę Rad, gdzie
oba nasze narody stały się obiektem represji stalinowskich.
Represje te wobec Polaków są przedmiotem analiz II części tomu: „Repre-
sjonowanie ludności polskiej na Białorusi (1930-1931)". Zagadnienia te stały się
przedmiotem rozważań historyków białoruskich: P. Kościuka - „Czynnik polski
w stalinowskiej polityce represyjnej lat trzydziestych na Białorusi", Włodzimie-
rza Michniuka - „Z historii represji politycznych przeciwko Polakom na Biało-
rusi w latach trzydziestych", J.S. Pawłowa - „Represjonowanie polskich osadni-
ków w zachodnich obwodach Białorusi".
Autorzy wskazują, iż poprzez utworzenie Białoruskiej Republiki Rad po-
wstał fikcyjny twór autonomiczny w ramach totalitarnego państwa komunisty-
cznego, jakim był ZSRR. W BRR rządzili Rosjanie poprzez swój aparat
administracyjno-polityczny. Ludność poddano indoktrynacji i propagandzie
polityczną Rosjan. Białorusinów też dotknęły w pierwszej kolejności represje
stalinowskie.
Osobną grupę problemów stanowiły stosunki polsko-białoruskie po 17
września 1939 r., a więc w czasie II wojny światowej, gdy wschodnią Polskę
zajęła Armia Czerwona, i w okresie okupacji hitlerowskiej. A.F. Chackiewicz
przedstawił referat „Aresztowania i deportacje ludności zachodnich obszarów
Białorusi (1939-1941)". Na Białorusi wyrosła polska Armia Krajowa i białoru-
sko-rosyjska partyzantka komunistyczna, która po okresie współdziałania w
walce z Niemcami, w 1943 r. otrzymała od KC partii komunistycznej w
Moskwie polityczne zadania likwidacji AK. Problem ten podjął Aleksy Litwin w
referacie „Obraz polskiego ruchu oporu widziany oczyma partyzanckiego zwia-
du i podziemia Białorusi".
W ostatniej III części, zatytułowanej „Różne przyczynki do stosunków
polsko-białoruskich" zamieszczono referaty: Włodzimierza Snopkowskiego -
„Międzynarodowe aspekty wytyczania granicy polsko-radzieckiej na odcinku
białoruskim w latach 1943-45", Wasilija Kuszniera- „Niektóre aspekty stosun-
ków polsko-białoruskich z lat 1920-1944 we współczesnej historiografii białoru-
skiej", Władysława Stępniaka - „Materiały dotyczące historii Białorusi w
zbiorach AGAD w Warszawie".
Recenzowany tom ujmuje więc całościowo problem badawczy, wnosi do
historiografii polskiej wiele nowych istotnych treści i informacji odnośnie do
stosunków polsko-białoruskich, znacznie poszerza naszą wiedzę o tym zagadnie-
niu. Weryfikuje i prostuje szereg tez, ocen. Referaty historyków białoruskich
potwierdzają i wzbogacają nasze ustalenia co do represji stalinowskich na
Polakach w ZSRR.
Piotr Matusak
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

  • zanotowane.pl
  • doc.pisz.pl
  • pdf.pisz.pl
  • mement.xlx.pl

    • Tematy