Mazowieckie Studia ...

Mazowieckie Studia Humanistyczne. 7 nr 2, MAZOWIECKIE STUDIA HUMANISTYCZNE

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
ARTYKUŁY
I
STUDIA
Nr
2
'
200
1
Mazowieckie Studia Humanistyczne
Romana Gupieniec
WSTĘPNA ANALIZA MATERIAŁÓW ZRODŁOWYCH
Z TZW. FAZY II OSADY GRODOWEJ W GDAŃSKU
(DRUGA POŁOWA XI W. - POCZĄTEK XII W.)
Mogłoby się zdawać, że tak odległe w czasie badania milenijne należą już
do przeszłości, a ich rezultaty znalazły wyraz w licznych opracowaniach. Tym-
czasem owe intensywne poszukiwania, nagromadzenie niezliczonych ilości ma-
teriału źródłowego powraca niezmiennie w postaci dokonywania weryfikacji
chronologicznych, nowych hipotez czy uzupełniania dotychczasowych osiągnięć.
Jednym z takich stanowisk jest Gdańsk, gdzie trwają niezmiennie, choć zakrojo-
ne obecnie na znacznie mniejszą skalę, badania terenowe. Kontynuowane są też
opracowywania materiałów pozyskanych w dawnych latach oraz uzupełnianie
dawnych publikacji.
Gwoli przypomnienia, należy wspomnieć, że prace wykopaliskowe były
prowadzone na osadzie grodowej datowanej na lata 980-1308, zasiedlonej przez
ludność rzemieślniczo-rybacką, a dzięki wyjątkowo sprzyjającym warunkom
środowiskowym zachowała się w świetnym stanie cała drewniana struktura bu-
dowlana oraz przedmioty kultury materialnej, zarówno pochodzenia organicz-
nego, jak i innego. Możliwe przy tym było wydzielenie 16/17 poziomów osad-
niczych, z których każdy odpowiadał mniej więcej jednej generacji ludzkiej,
a więc trwał około 20-25 lat
1
(tablica 1).
I
Badania archeologiczne na osadzie grodowej, tzw. Wykopie Głównym (sta-
nowisko 1, wykopy I-V), przeprowadzone w latach 1948-1954, znalazły odbi-
cie w licznych publikacjach, w większości typu monograficznego, sprawozdaw-
czego, a następnie w formie syntezy dokonanej przez Andrzeja Zbierskiego. Nie
1
Poziom 17-ty występuje łącznie z poziomem 16-tym, gdyż w trakcie badań nie było moż-
liwości wyróżnienia ich osobno.
6
Romana Gupieniec
ukazało się natomiast pełne opracowanie źródłowe, z wyjątkiem jednego zeszy-
tu „Archaeologii Urbium", gdzie opublikowano tylko najciekawsze, najbardziej
reprezentacyjne zabytki, pochodzące z poziomów osadniczych od 1 do 16/17.
W zamyśle badaczy było przygotowanie publikacji całości zbiorów, odkrytych
zarówno wewnątrz poszczególnych domów, jak i poza nimi, czy na ulicach. Tego
typu zestawienia ilościowo-rodzajowe, jak i kartograficzne, pozwoliłyby na zwe-
ryfikowanie zawartości domów, tudzież ustalenie uprawianych rzemiosł w obrę-
bie jednostek osadniczych, do tej pory różnie interpretowanych przez autorów
poszczególnych opracowań monograficznych.
Tablica 1
Poziomy osadnicze i fazy osady grodowej w Gdańsku
Fazy osady
grodowej
(wg autorki)
Poziomy
osadnicze
Fazy osady grodowej
(wg K. Jażdżewskiego)
Datowanie
Uwagi
Zagłada grodu w 1308 r.
przez Zakon Krzyżacki.
1
1295-1308
Wzrost władzy książąt
pomorskich, rozwój
gospodarczo-rzemieślniczy
ludności osady grodowej.
2
1275-1295
3
1255-1275
4
1230-1255
5
1205-1230
Faza
II
Faza
III
6
1180-1205
7
1160-1180
8
1140-1160
9
1115-1140
Upadek gospodarczy i walki
o Pomorze za Władysława
Hermana i Bolesława
Krzywoustego.
10
1090-1115
Faza l
Faza
II
11
1080-1090
1065-1080
12
Formowanie się ośrodka
wczesnomiejskiego z
inicjatywy Mieszka I i we
współdziałaniu z lokalną
dynastią
13
1045-1065
Faza l
14
1020-1045
15
1000-1020
16/17
980-1000
Wstępna analiza materiałó
w
źródło
w
ych z tz
w.
fazy II osady grodo
w
ej
w
Gdańsku
7
W ostatnim tomie z serii „Gdańsk Wczesnośredniowieczny" pióra Mariana
Rulewicza
2
, dotyczącym rybołówstwa, uwzględniono rozmieszczenie przedmio-
tów związanych z rybołówstwem i dokonano wielu poprawek, w dotychczas
przyjmowanej interpretacji zawodów uprawianych wewnątrz niektórych domów.
W artykule
3
chciałabym zwrócić uwagę na rozmieszczenie materiału źró-
dłowego tylko w trzech poziomach osadniczych. W poziomach tych zauważono
znaczne zakłócenia w stosunku do innych, wyrażające się szczególnie niestabil-
ną i nieuporządkowaną zabudową terenu. Mianowicie dotyczy to poziomu 12
(przedpożarowego), datowanego na lata 1065-1080, poziomu 11 (lata 1080-
-1090), który wiąże się z okresem niepokojów i walk o Pomorze za Bolesława
Śmiałego i Władysława Hermana, w wyniku czego doszło do spalenia części
grodu w 1091 r. oraz poziomu 10 - popożarowego (lata 1090-1115).
W poziomie 12 odkryto domy nr 98, 100, 104, 110 i 114A
4
, zachowane frag-
mentarycznie, w przeważającej części plecionkowe. Ogólny stan ich zachowa-
nia można określić jako destrukcyjny, odbiegający w znacznym stopniu od usta-
bilizowanej zabudowy poziomu poprzedniego 13 (lata 1065-1065). Zakłócenia
w rozplanowaniu i sposobie zabudowy mogą i zapewne były już wyrazem pew-
nego niepokoju politycznego, jaki znajdował odbicie w ogólnym poziomie ży-
cia gospodarczego. Interesujący wydaje się fakt, że brak tutaj zupełnie ciągłości
zabudowy, obserwowanej w poziomach starszych. Natomiast widoczne są znaczne
różnice. Generalnie widać ogólne zubożenie, manifestujące się m.in. poprzez
stawianie domów plecionkowych, jakby ich mieszkańcy nie myśleli o dłuższym,
bardziej stabilnym ulokowaniu się w tym miejscu. Pozwala to sądzić, że w trze-
ciej ćwierci XI w. Gdańsk nękały niepokoje, których kulminację stanowił wspo-
mniany uprzednio pożar z czasów Władysława Hermana. Jak przedstawiają się
zatem znaleziska z poziomu 12: w domu nr 98, którego podstawę do wyodręb-
nienia stanowiła tylko jedna zachowana ściana plecionkowa, odkryto niewiele
przedmiotów: paciorek bursztynowy, przęślik, kości zwierzęce i tygielek. To
ostatnie znalezisko, odbiegające od typowego wyposażenia domu, może wska-
zywać na uprawianie tu odlewnictwa. Na wyciąganie tak daleko idącego wnio-
sku nie pozwala jednak skąpość pozyskanego materiału. Sporo zabytków odkry-
to natomiast w domu nr 100. Ta również plecionkowa budowla posiadała najle-
piej zachowane ściany, a w jej wypełnisku natrafiono na wiele zabytków,
związanych z różnymi, codziennymi czynnościami. Nie pozwalały one jednak
na pełne skonkretyzowanie zajęć wykonywanych przez mieszkańców domu, poza
2
M. Rulewicz,
Rybołówstwo Gdańska na tle ośrodków miejskich Pomorza od IX do XIII
wieku
, w:
Gdańsk Wczesnośredniowieczny
, t. X, Wrocław 1994.
3
W przygotowaniu jest opracowanie rozmieszczenia wszystkich znalezisk w domach ze st 1
w Gdańsku.
4
Numeracja domów wynika z kolejności ich odkrywania.
Romana Gupieniec
8
rybołówstwem. O tym ostatnim może świadczyć znalezisko dwóch fragmentów
wioseł, pływaki, ości i łuski rybie. Ponadto odkryto tu fragmenty tkanin, wrze-
ciono, fragmenty buta i zrzynki skóry, paciorek i wisiorek bursztynowy oraz trzy
fragmenty noży żelaznych, pałkę ciesielską, drewniany kołeczek, drewniany bąk
(zabawka) i obcięty warkocz włosów. Widać zatem, że warkocze niekoniecznie
stanowiły symbol piękna ówczesnych kobiet, skoro niektóre decydowały się na
ich ścięcie, chyba że mamy tu do czynienia z pozostałością jakiegoś aktu o zna-
czeniu magiczno-symbolicznym. Nadto wystąpiły wewnątrz domu tzw. znalezi-
ska masowe, a to ułamki ceramiki, orzechy laskowe oraz licznie reprezentowa-
ne kości zwierzęce (świni, krowy, kury i dzika). Łącznie odkryto 220 fragmen-
tów kości, co może wskazywać na wzmożoną konsumpcję mięsa, jeśli
przyjmiemy, że wszystkie one pochodzą z ostatniej fazy używalności domu.
Natomiast dom nr 104 zawierał jedynie ubogie znaleziska. Jest to również
obiekt zachowany bardzo fragmentarycznie, z którego pozostały fragmenty ścian
plecionkowych, oraz elementy drewniane, które przypuszczalnie pochodzą z innej
fazy budowy tego samego domu. Nie jest całkowicie jasna jego stratygrafia.
Wewnątrz opisywanego domu natrafiono na zabawkę w postaci wykonanej z kory
łódeczki, fragmenty skóry, sierść i włosie oraz nieliczne ułamki ceramiki.
Bardzo trudno w planie poziomym wyróżnić zarys domu nr 106, z którego
zachowało się palenisko i śladowe destrukcje fragmentów zarysu ścian. W inwen-
tarzu polowym z domem tym jest łączone tylko jedno znalezisko - fragment tkaniny.
Również w bardzo złym stanie zachował się dom oznaczony numerem 110.
Z obiektu tego pozostało jedynie palenisko i nieliczne elementy ściany. Odkryta
jego zawartość to (obok materiału masowego do jakiego można zaliczyć cera-
mikę, kości zwierzęce, łuski i ości rybie, pióra i kawałki skóry) takie znaleziska,
jak: fragmenty kości ze śladami obróbki, dwa pływaki, tkanina wełniana, sznur
wełniany, kłębki wełny, zdobiona łyżka, miotła oraz żelazne okucie i bliżej nie-
określony przedmiot żelazny.
Pozostałość domu nr 114A stanowił zachowany jego zrębowy narożnik.
Natomiast w wypełnisku natrafiono na ceramikę, włosie i sierść zwierzęcą, łupi-
ny orzechów, fragmenty skóry i tkanin oraz przęślik gliniany.
Zawartość domów przypisanych do 12 poziomu osadniczego w większości
przypadków nie wykraczała poza przedmioty standardowo zaliczane do codzien-
nego użytku, pozostałości stroju i ozdób, a także bezpośrednio wiązane z gospo-
darstwem domowym, jak łyżka czy miotła, wielofunkcyjne noże, czy występu-
jące masowo ułamki ceramiki. Inwentarz zabytków ruchomych uzupełniają od-
pady pokonsumpcyjne, zwierzęce i rybie. Na tym tle wyróżnia się zawartość domu
nr 100, w którym zlokalizowano wiosła i pływaki, wyraźnie wskazujące na ry-
bołówcze zainteresowania jego mieszkańców. Niewiele natomiast można powie-
dzieć o znalezionym w domu nr 98 tygielku, w kontekście innych towarzyszą-
cych mu zabytków.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mement.xlx.pl