Matura z Operonem - teksty

Matura z Operonem - teksty, Studia (materiały, notatki, podreczniki)

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
J´zyk polski
Poziom podstawowy
Rozumienie czytanego tekstu
Tekst 1
Przeczytaj uwa˝nie tekst, a nast´pnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj tylko
na podstawie tekstu i tylko w∏asnymi s∏owami – chyba ˝e w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu
odpowiedzi, o ile jesteÊ proszony. W zadaniach zamkni´tych wybierz tylko jednà z zaproponowanych
odpowiedzi.
Jerzy Bralczyk,
Manipulacja j´zykowa
(fragment)
1. Wyra˝enie
manipulacja j´zykowa
nie mo˝e byç terminem, zbyt jest obcià˝one negatywnymi ko-
notacjami. Bywa te˝ zbyt cz´sto u˝ywane jako zarzut. Od dawna te˝, a u nas od dwudziestu kilku co
najmniej lat, jest ciàgle odnoszone do dzia∏aƒ dziennikarskich do tego stopnia, ˝e niemal w ka˝dym
tekÊcie medialnym mo˝emy doszukiwaç si´ „manipulacji”.
2. Dalece nieprecyzyjne definicje
manipulacji j´zykowej
wià˝à jà z takim j´zykowym dzia∏aniem
perswazyjnym, które ma wp∏ynàç na postawy odbiorców (czasem: sprowokowaç ich do dzia∏ania)
przy za∏o˝eniu nieznajomoÊci (lub nierozpoznawania) w∏aÊnie stosowanych przez nadawc´ zabie-
gów. Manipulacjà zatem jest schlebianie odbiorcy, uzurpacyjne identyfikacje z nim, przemycanie in-
formacji, tendencyjne zmienianie nazw i opisywanie zdarzeƒ, odwo∏ywanie si´ do wartoÊci po to, by
wywo∏aç np. po˝àdane mniemania u odbiorcy, który nie zdaje sobie sprawy z intencjonalnoÊci tych
chwytów.
3. Mo˝na uznaç, ˝e z manipulacjà j´zykowà mamy do czynienia od dziecka. Karmieni zupkà przez
matk´ s∏yszymy, jaka ta zupka jest zdrowa, dowiadujemy si´, co si´ stanie, gdy jeÊç jej nie b´dziemy,
jemy ∏y˝eczk´ za tatusia, a matka posuwa si´ nawet do manipulacji gramatycznych, mówiàc np.
„a teraz zjemy zupk´”
. Potem zaczynamy sami manipulowaç, gdy, nie ujawniajàc intencji, staramy
si´ namówiç innych do zachowaƒ i dzia∏aƒ, przy czym zwykle nie dostrzegamy nieetycznoÊci w∏a-
snej manipulacji, polegajàcej przede wszystkim na tym, ˝e odbiorca komunikatu nie jest równopraw-
nym podmiotem komunikacji, lecz jest przez nas traktowany jako narz´dzie do osiàgni´cia celu lub
obiekt nieÊwiadomy, ˝e dla nas takim podmiotem nie jest.
4. Manipulacj´ mo˝na uznaç za nieetycznà tak˝e w tym sensie, ˝e zawiera pierwiastek oszustwa, mo˝-
liwego dzi´ki przewadze nadawcy nad odbiorcà w procesie komunikacji, gdy warunkiem uczciwej ko-
munikacji jest równoÊç jej uczestników. Mo˝na zasadnie uwa˝aç za nieetyczne obra˝anie partnera, sto-
sowanie wobec niego ironii, odmawianie kontaktu (w wi´kszoÊci przypadków), manifestowanie
dominacji. WÊród zachowaƒ nieetycznych, bazujàcych na nierównoÊci wiedzy nadawcy i odbiorcy,
najbardziej oczywiste jest k∏amstwo. Manipulacja nie jest k∏amstwem w prostym sensie [...]. Manipu-
lacja jest bardziej przewrotna: temu, kto manipuluje, nigdy nie mo˝na ostatecznie zarzuciç manipula-
cji – zawsze mo˝e utrzymywaç, ˝e to, co robi, robi w dobrej wierze. [...]
5. W kontakcie j´zykowym jednostronnym [...], charakterystycznym dla sytuacji medialnych, za mani-
pulacj´ mo˝na uznaç (i mo˝e nià byç) zarówno np. selekcjonowanie i porzàdkowanie zdarzeƒ w infor-
macji, jak pomijanie niektórych argumentów przy eksponowaniu innych w komentarzu, stosowanie wy-
branych kryteriów oceny w recenzjach, nieuwzgl´dnianie wszystkich punktów widzenia w reporta˝u
czy wreszcie stosowanie uatrakcyjniajàcych zabiegów w tytu∏ach publikacji. [...]
J´zyk polski. Poziom podstawowy
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ”
■
6. O ile za manipulacj´ nie uznaje si´ zwyk∏ego k∏amstwa – Êwiadomego wyg∏aszania sàdów nie od-
powiadajàcych stanom faktycznym – to powszechnie do j´zykowych dzia∏aƒ manipulacyjnych zalicza
si´ naruszanie podstawowych regu∏ obowiàzujàcych w komunikacji, jak np. [...] tendencyjne stosowa-
nie nieostrych poj´ç zestawianie informacji w celu uzyskania efektu podobieƒstwa lub kontrastu, wy-
olbrzymianie lub pomniejszanie skali zjawisk, a zw∏aszcza zacieranie granic mi´dzy rzetelnym obiek-
tywnym opisem i subiektywnà ocenà, jak np. przy tak cz´sto postrzeganym jako naruszenie zasad,
mieszaniu dziennikarskiej informacji z komentarzem.
7. Dziennikarze nieraz stajà przed dylematem: Jak zainteresowaç odbiorc´? Jak sprawiç, by wierzy∏?
Co robiç, gdy informacja mo˝e przynieÊç niepo˝àdane skutki? Jak ukazywaç rzeczy i zdarzenia, by
odbiorca myÊla∏ tak, jak chcà, by myÊla∏?
8. Wiele dni po awarii elektrowni jàdrowej w Czernobylu w prasie ukaza∏a si´ informacja, w której
mo˝na by∏o przeczytaç:
Jak ju˝ informowano, w jednym z reaktorów elektrowni jàdrowej w Czer-
nobylu zaobserwowano pewien wyciek.
(...)
Sytuacja jest ustabilizowana
(...). By∏a to pierwsza ofi-
cjalna informacja na ten temat, ale mo˝na by∏o napisaç
informowano
, bo ktoÊ kogoÊ o tym musia∏
poinformowaç. S∏owo
zaobserwowano
sugerowa∏o, ˝e nie by∏o to zjawisko od razu przez wszystkich
zauwa˝alne, a s∏owo
pewien
, ˝e wyciek jest nieznaczny. Sformu∏owanie
sytuacja jest ustabilizowa-
na
uspokaja∏o. K∏amstwa nie by∏o:
zaobserwowanie
i
pewien
formalnie mogà odnosiç si´ nawet
do trz´sienia ziemi o du˝ym nat´˝eniu, a sytuacja mo˝e byç ustabilizowana na ró˝nym poziomie. By-
∏a natomiast manipulacja: sk∏anianie ludzi do pomyÊlenia, ˝e by∏o inaczej ni˝ w rzeczywistoÊci. Kie-
dy pewna rakieta rozbi∏a si´ o Ksi´˝yc, oficjalna informacja g∏osi∏a, ˝e rakieta
osiàgn´∏a powierzch-
ni´ Ksi´˝yca
, co mia∏o jednoznacznie wywo∏aç wra˝enie làdowania bezawaryjnego. [...]
9. Zdania orzekajàce coÊ o Êwiecie nie sà jedynymi sposobami ekspresji sàdów. W tytu∏ach, sloga-
nach itp. zdania gramatyczne, z orzeczeniem, spotyka si´ rzadziej. Wprowadzenie niedookreÊlono-
Êci, wyst´pujàcej przy braku osobowego orzeczenia, bywa celowym zabiegiem manipulacyjnym.
Zdanie
szeÊç osób zgin´∏o w po˝arze
jest informacyjnie równowa˝ne sformu∏owaniu niezdaniowe-
mu
Êmierç szeÊciu osób w po˝arze
. Ale gdy napiszemy
Nowak sp´dzi∏ wakacje z agentem
, powin-
niÊmy móc to udowodniç. Czy tytu∏ tekstu mówiàcego o Nowaku
Wakacje z agentem
takie zobowià-
zanie z nas zdejmuje? Niektórym wydaje si´, ˝e tak, nie napisaliÊmy przecie˝, ˝e Nowak... itd.
10. UmownoÊç figur retorycznych, np. metafor i porównaƒ, sprawia, ˝e cz´sto bywajà one narz´dziem
manipulacji.
Polski okr´t
ma wywo∏ywaç zaanga˝owanie,
polski kocio∏
zniech´cenie. Je˝eli mówimy
o
kolejnym rozdaniu
, odnosimy sytuacj´ do gry, gdy o
froncie zmagaƒ
– do walki. Wiele metafor wià-
˝e si´ z budowaniem i niszczeniem, biologià i technikà, teatrem i rodzinà, wszystkie te odniesienia uru-
chamiajà w nas pewne skojarzenia. [...] wywo∏ujà pewne skojarzenia emocjonalne, [co] tak˝e mo˝e byç
przejawem manipulacji. Gdy mówimy, ˝e
polski przemys∏ znalaz∏ si´ pod Êcianà
, ˝e
znajdujemy si´
na skraju zapaÊci ekonomicznej
albo ˝e
kwitnà inwestycje
– nie mamy ani obowiàzku, ani nawet mo˝-
liwoÊci udowodnienia, ˝e mówimy prawd´. Metafora z zasady nie mo˝e byç literalnie prawdziwa. [...]
11. Rozbudzanie emocji przez stosowanie nacechowanych s∏ów i wyra˝eƒ [...] (
ojczyzna
,
dom
,
mat-
ka
) jest sta∏ym zabiegiem manipulacyjnym. To samo mo˝na powiedzieç o odwo∏ywaniu si´ do pod-
stawowych potrzeb, wywo∏ywaniu poczucia zagro˝enia, odpowiedzialnoÊci, si∏y. [...]
12. Niemal wszystko, co mówimy i piszemy, mo˝e byç przez nie˝yczliwych nam s∏uchaczy i czytel-
ników uznane za manipulacyjne. Wiele zachowaƒ j´zykowych osób, którym nie jesteÊmy sk∏onni
wierzyç i ufaç, mo˝emy podejrzewaç o manipulacj´. Manipulacja dotyczy przede wszystkim nie
Êrodków, lecz relacji mi´dzy nadawcà i odbiorcà, choç ujawniç si´ mo˝e w konkretnych zachowa-
niach. Pami´tajmy zresztà, ˝e manipulacja ujawniona przestaje byç manipulacjà funkcjonujàcà.
13. Stosowanie manipulacji jest postrzegane zazwyczaj jako nieetyczne wykorzystywanie przewagi
nadawcy do instrumentalnego lub przedmiotowego traktowania odbiorców. Ale trzeba pogodziç si´
z tym, ˝e publiczna komunikacja, obok innych cech, ma tak˝e cechy gry, którà nadawca toczy z odbior-
cà. ZnajomoÊç regu∏ w tej grze jest coraz bardziej znana obu stronom i mo˝na mieç nadziej´, ˝e jeÊli na-
wet nigdy nie osiàgniemy czystego i absolutnie uczciwego porozumienia, to przynajmniej b´dziemy
mieli do czynienia z coraz inteligentniejszymi i mniej wàtpliwymi etycznie zachowaniami j´zykowymi.
Dziennikarstwo i Êwiat mediów
, pod red. Z. Bauera, E. Chudziƒskiego, Kraków 2000
J´zyk polski. Poziom podstawowy
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ”
■
Zadania
1.
W jakim znaczeniu J. Bralczyk u˝ywa w 1. zdaniu swojego tekstu s∏owa
termin
?
1
pkt
2.
W tekÊcie J. Bralczyka dominuje styl:
A. naukowy.
B. publicystyczny.
C. artystyczny.
D. potoczny.
1
pkt
3.
Co jest cechà wyró˝niajàcà manipulacj´ j´zykowà na tle innych dzia∏aƒ perswazyjnych? Odpo-
wiedz na podstawie akapitu 2.
1
pkt
4.
Wypisz z 2. akapitu co najmniej trzy zabiegi s∏u˝àce manipulacji j´zykowej.
1
pkt
a)
b)
c)
5.
W 3. akapicie J. Bralczyk pisze, ˝e matka dopuszcza si´ manipulacji gramatycznej, mówiàc
do dziecka:
„a teraz zjemy zupk´”
. WyjaÊnij, na czym polega ta manipulacja.
1
pkt
6.
J. Bralczyk w akapicie 4. pisze o k∏amstwie i manipulacji. Jakà ró˝nic´ dostrzega mi´dzy tymi zja-
wiskami?
2
pkt
7.
W akapicie 5. autor wymienia zabiegi manipulacyjne stosowane w wypowiedziach medialnych.
Wypisz wszystkie przyk∏ady.
1
pkt
J´zyk polski. Poziom podstawowy
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ”
■
8.
Co powinno charakteryzowaç rzetelnà informacj´ dziennikarskà? Podaj trzy cechy dobrego tekstu
informacyjnego. Odpowiedê sformu∏uj na podstawie akapitów 5. i 6.
2
pkt
a)
b)
c)
9.
W akapicie 8. autor omawia mechanizm manipulacji j´zykowej mi´dzy innymi na podstawie in-
formacji o awarii elektrowni jàdrowej w Czernobylu. Czy do informacji o rakiecie kosmicznej rów-
nie˝ stosuje si´ komentarz:
K∏amstwa nie by∏o
? Uzasadnij swojà odpowiedê.
1
pkt
10.
WyjaÊnij, dlaczego metafory mogà byç narz´dziem manipulacji. (akapit 10.)
1
pkt
11.
Uzupe∏nij tabel´, okreÊlajàc, z jakimi dziedzinami ∏àczà si´ podane metafory i jakie skojarzenia
emocjonalne mogà wywo∏aç u odbiorcy.
3
pkt
Metafora
Dziedzina
Skojarzenie emocjonalne
rewolucja w rolnictwie
falstart PiS
terror brukowców
12.
Kiedy, wed∏ug J. Bralczyka, manipulacja przestaje byç groêna? (akapit 12.)
1
pkt
13.
W tekÊcie dominuje funkcja:
A. impresywna.
B. ekspresywna.
C. informatywna.
D. poetycka.
1
pkt
J´zyk polski. Poziom podstawowy
ZADANIA TESTOWE. PRÓBNA MATURA Z OPERONEM I „GAZETÑ WYBORCZÑ”
■
14.
W akapicie 1. autor artyku∏u pisze o niemo˝noÊci podania precyzyjnej definicji manipulacji j´-
zykowej. Jak uzasadnia t´ sytuacj´ w 12. akapicie?
1
pkt
15.
Na podstawie akapitu 13. sformu∏uj wnioski dotyczàce zjawiska manipulacji j´zykowej.
2
pkt
Tekst 2
Przeczytaj uwa˝nie tekst, a nast´pnie wykonaj zadania umieszczone pod nim. Odpowiadaj tylko
na podstawie tekstu i tylko w∏asnymi s∏owami – chyba ˝e w zadaniu polecono inaczej. Udzielaj tylu
odpowiedzi, o ile jesteÊ proszony. W zadaniach zamkni´tych wybierz tylko jednà z zaproponowa-
nych odpowiedzi.
Stanis∏aw Baraƒczak,
E. E.
1
, przybysz z innego Êwiata
(fragment)
1. [W powieÊci] Vladimira Nabokowa
Pnin
bohater tytu∏owy, emigrant z Rosji zatrudniony od lat
w ma∏ym amerykaƒskim
college’u
jako lektor j´zyka rosyjskiego, usi∏uje dokonaç zakupu pi∏ki:
„Pnin wstàpi∏ do sklepu z artyku∏ami sportowymi przy Main Street w Waindell i poprosi∏ o pi∏k´ futbolowà. Wprawdzie
nie by∏ to sezon na tego rodzaju zakupy, ale podano Pninowi ˝àdanà pi∏k´.
– Nie, nie – powiedzia∏ Pnin – nie chodzi mi o jajo ani o ˝adnà torped´. Szukam zwyk∏ej pi∏ki. Okràg∏ej!
Po czym rozwar∏ d∏onie w powietrzu, jak gdyby trzyma∏ w nich przenoÊnà kul´ ziemskà. […]”
(prze∏. A. Ko∏yszko)
2. Trudno o lepszy symbol naturalnych obcià˝eƒ E. E. w Ameryce. Przyje˝d˝ajàc tutaj, ka˝dy z nas
przewozi przez Atlantyk swojà „przenoÊnà kul´ ziemskà” o konturach wyraziÊcie utrwalonych w mó-
zgu. Lata sp´dzone „tam”, dziedzictwo kulturalnych stereotypów, znaczeniowe rozró˝nienia narzuca-
ne przez rodzimy j´zyk – wszystko to wytwarza w nas zespó∏ przyzwyczajeƒ, który w swojej naiw-
noÊci bierzemy za wierny obraz Êwiata. Wystarczy stanàç na amerykaƒskiej ziemi, aby to z∏udzenie
p´k∏o jak przek∏uty balon. [...] Wyobra˝aliÊmy sobie ca∏e ˝ycie, ˝e pi∏ka futbolowa to przedmiot ku-
listy, a tu dajà nam do r´ki jakieÊ „jajo albo torped´”. „PrzenoÊna kula ziemska” emigranta okazuje
si´, jak u Norwida, „na biegunach sp∏aszczona nieco”...
3. JeÊli tak si´ zdarzy, ˝e E. E. para si´ przy tym wszystkim, jak ni˝ej podpisany, t∏umaczeniem lite-
ratury pi´knej, naturalnà kolejà rzeczy myÊli o tych trudnoÊciach porozumienia w kategoriach teorii
przek∏adu. Wiadomo, ˝e przek∏adem z j´zyka na j´zyk mog∏yby si´ Êmia∏o zajmowaç odpowiednio
zaprogramowane komputery – i co za tym idzie, profesja t∏umacza by∏aby zb´dna – gdyby ka˝de s∏o-
wo czy wyra˝enie w j´zyku A mia∏o swój dok∏adny odpowiednik w j´zyku B. W tym s´k jednak, ˝e
czasami jedno s∏owo ma kilka ró˝nych odpowiedników, albo odwrotnie, grupa synonimów ma tylko
jeden odpowiednik. Mo˝e si´ tak˝e zdarzyç, ˝e s∏owo nie ma w drugim j´zyku ˝adnego odpowied-
nika, poniewa˝ przedmiot przez nie oznaczany nie istnieje w kraju czy w kulturze, która tym j´zy-
J´zyk polski. Poziom podstawowy
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mement.xlx.pl