Materiały

Materiały, ZiIP, 2 sem, Filozofia

[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Temat: Przedmiot filozofii.
1. Etymologia ->umiłowanie mądrości (filein – kochać, sophia – mądrość)
2. Postacie
staroż: Platon, Arystoteles
średn: Tomasz z Akwinu
oświec: Pascal
3.
Filozofia – forma świadomości społecznej -
św. społeczna
-suma indywidualnych świadomości, tego co jest dla
nich wspólne (idee, wyobrażenia, myśli char.)
Formy świadomości społecznej
a)
poznanie potoczne
(doświadczenie własne)
b) Świadomość religijna
–podwojenie rzeczywistości (świat rzeczywisty, ziemski – można go poznać zmysłowo i
pozaziemski– nie możemy go poznać zmysłowo) Forma interpretacji świata- ziemski tłumaczony za pomocą
nadprzyrodzonego.
c) Świadomość estetyczna
(poznanie artystyczne) –z punktu widzenia artysty, mówi o przeżyciach człowieka.
d) Ideologia
–związana z potrzebami większej gr. społecznej (dążenie do władzy). Opis z punktu widzenia
interesów pewnej gr. społ. Często zafałszow. by zdobyć przychylność tych, którzy chcą zmian.
e) Nauka
– metody badawcze, które stosuje się do fragmentów rzeczywistości.
Wiedza formalna
– wnioskowanie dedukcyjne (ogół- szczegół; wiedza trwała, niezawodna).
Wiedza nieformalna
– zmienna, zależna od specyfiki badanej rzeczywistości. Nie dysponujemy kryterium
rozróżniającym prawdę i nieprawdę (tak mówili filoz.). Poznanie naukowe prowadzi do odkrycia zależności
przyczynowo-skutkowych, które powtarzają się. Prawidłowość->język fizyki->prawo fiz. W obszar prawidłowości
włączamy tylko prawdziwe sądy (potrzebne kryterium)
f) Filozofia
– odzwierciedla idee, wartości w określony sposób. Rozwijała się podobnie jak świadomość religijna
(tłumaczy zjawiska na podstawie innych zjawisk, ale tym razem rzeczywistych, a nie jak religijna
nadprzyrodzonych), wiedza racjonalna, ludzka.
Historia
:
VII – VI p.n.e. – kształtowanie się filozofii europejskiej w basenie M. Śródziemnego. Rozpoczęli to starożytni grecy
Tales, Pitagoras, Heraklit ( „panta rei” – wszystko płynie, zmienia się ). Filozofia traktowana jako całość wiedzy o
świecie (ale tworzyły się też nauki szczegółowe)
I etap: VII – V w. p.n.e
.
Filozofia przyrody (czy jest to co nas bezpośrednio otacza). Czy porządek świata istniał zawsze, czy był jakiś
prapoczątek (co było tą substancją, która była na początku np. żywioły)
jedni – to co było na początku było materialne; inni – zmysły mogą nas mylić, świat jest stały – szkoła eleatów.
Sprzeczność w świecie -> dialekt myślenia
Heraklit – dielektyczny sposób myślenia; skąd bierze się ruch – różnorodność oddziaływań naturalnych na siebie.
(racjonalna filozofia)
II etap: V – I w. p.n.e.
Sokrates (żona – Ksantypa, „skoro w domu z żoną wytrzymać możesz, to zostań filozofem”). Ruch antropologiczno –
etyczny (fil. człowieka – czym jest, do czego powinien zmierzać, aby jego życie było wartościowe)
Platon – idealizm obiektywny
Arystoteles – filozofia dualistyczna (materializm i idealizm)
Stoicyzm, sceptycyzm
III etap: I w. p.n.e. – V w. n.e.
Filozofia spraw Boskości, związana z rozwojem chrześcijaństwa od filozofii człowieka do spraw bożych.
IV etap: Średniowiecze
Teologia -> nauka szczegółowa fil; Fil. pełniła funkcje służebne względem teologii – interpretuje i uzasadnia główne
prawdy wiary „acilla Hrologlae – służebnica teologii” filozofia spekulatywna – oparta na abstrakcjach pojęciowych
Negat. zasady wiary: Jeśli nauki szczegółowe zaprzeczają teologii, to są w błędzie
V etap: okres filozofii nowożytnej (odrodzenie oświecenia…)
Wpływ odkryć geograficznych: rozwój nauk szczegółowych (gł. Przyrodniczych), rozwijająca się na wielką skalę
produkcja, rozwój nowych metod badawczych.
(Empiryzm – nowy nurt filozofii, XVII / XVIII w. empiryzm nauk ścisłych, spekulatywność filozofii), racjonalizm –
Kartezjusz.
Filozofia musiała obejmować nauki szczegółowe. Druga poł XIX w. – rozdźwięk między filozofią a naukami
szczegółowymi, nowe koncepcje.
- sfery badają określony obszar rzeczywistości, pewną specyficzną sferę materii. Prawidłowość można sformułować w
języku danej nauki, staje się wtedy prawem. ;powstają nauki pograniczne;
-filozofia bazuje na odkryciach naukowych, konstruuje wiedzę na wyższym szczeblu abstrakcji
-przedmiot filozofii- wiedza o najogólniejszych prawach zmienności całej rzeczywistości. zajmuje się też wiedzą
pozanaukową (świat nadprzyrodzony, poza sferą nauki), stawia też pytania z pogranicza wiedzy.
egzystencjaliści
– to czym interesują się materialiści jest nieuzasadnione.
Nie w całej rzeczywistości istnieje to co nazywamy zjawiskiem przyczynowo-skutkowym; determinizmem (sfera
cząstek elementarnych, ludzka wola). Głównym przedmiotem zainteresowania powinna być ludzka egzystencja; odp.
na pytanie jak człowiek kształtuje własną istotę. Tworzy ją sam, bo jest wolny od uwarunkowań zewn., wolna wola.
Ona pozwala określić własne cele i dobierać środki do realizacji. Każda jednostka ludzka jest odrębnym bytem.
Egzystencjalizm <religijny, świecki> - człowiek jest absolutnie wolny, więc nie może być przedmiotem filozofii
poszukiwanie ogólnych prawidłowości.
Odpowiedź na pytanie: Czym jest sens ludzkiego życia, w czym wyraża się jego wartość (Sofiści, Sokrates)
neopozytywiści
- filozofia naukowa, opisuje ściśle rzeczywistość, Twierdzą, ze dotychczasowe stwierdzanie
kwantyfikatora wielkiego(dla każdego) – jest nieprawidłowe, Proponowali żeby fil. zajmowała się językiem
naukowym. Tworzyć prawa atomowe, szczegółowe.
Przedmiot filozofii zależy od punktu widzenia: kierunek filozoficzny, okres czasu, postać nauczyciela.
TEMAT: Główne klasyfikacje myśli filozoficznej
1. O tzw. Podstawowym zagadnieniu filozofii
2. Formy idealizmu filozoficznego
3. Fazy rozwoju filozofii materialistycznej
4. Monizm i dualizm filozoficzny
5. Realizm a idealizm
6.
Materializm a spirytualizm
7. Charakterystyka podstawowych działów filozofii
1) Podstawowe zagadnienie filozoficzne:
-świat rzeczy materialnych

możemy go poznać zmysłami
-świat myśli, przeżyć emocjonalnych, wolicjonalnych (dotyczących woli)

nie można go zbadać; dusza
Sfery te mają przeciwstawne właściwości; związek między tymi sferami-duchową i materialną-
główny przedmiot fil.
Pyt. 1: Który z bytów: materialny czy duchowy jest pierwotny?

Materializm
– Pierwotny, realnie istniejącym jest świat materii
-Demokryt (nic poza materią nie istnieje, świat jest materialny, istnieje dusza, która jest bytem
materialnym)

inne atomy
lub powiązanie między nimi; Anglia: chemicy jako materialiści

Idealizm
- Pierwotny jest świat idei, byt duchowy (dusza) – Platon (idealizm obiektywny);
patrz Ad.2

SUBIEKYWNY, OBIEKTYWNY
-Platon- jaskinia platońska; jaskinie z niewolnikami (ludźmi), którzy widzą tylko cienie rzeczywistości na ścianie
skały; widzimy to, co jest dostępne zmysłom; inny świat- ś. idei, którego cienie widzimy (możemy o nich pomyśleć,
ale nie możemy ich dostrzec); idee są bytem pierwotnym, modelem wobec przedmiotów jednostkowych (które są
odbiciem idei) np. i. piękna, dobra itp. Wyrażamy je przez pojęcia, które przyjmują postać nazw ogólnych – np.
„człowiek”. Pojęcia są niezależne od jednostkowych przedmiotów. Dusze ludzkie zanim się połączyły z ciałem,
obcowały w idealnym świecie idei i połączyły się z nimi. Proces
platona polega na anamnezie
(przypominaniu sobie)
tych pojęć. fazy rozwoju miłości wg Platona (umiejętność docenienia):ciało, wytwory umysłu, więź duchowa.
Formy idealizmu:
-
obiektywny
(niezależnie od naszej woli, świadomości)
-
subiektywny
(młodsza koncepcja – ok. XVII – XVIII
w. gł. za sprawą empiryzmu angielskiego (Franciszek
Bacon))
Główną metodą dochodzenia do wiedzy prawdziwej jest doświadczenie, głównie doświadczenie zmysłowe
(sensualizm). Skoro nie wszyscy jednakowo odbieramy zewnętrzny świat, to przedmiotem poznania są nasze odczucia
(wg empirystów).
Świat istnieje tylko wtedy, gdy jest przez nas postrzegany ( świat istnieje subiektywnie – w postaci wrażeń,
spostrzeżeń, a nie obiektywnie)
-
subiektywizm kolektywny ( to, że większość widzi tak samo, nie znaczy że widzi prawdziwie bo na przykład teorie
wyśmiewane przez innych okazały się prawdziwe.
Ad 3
. Fazy rozwoju filozofii materialistycznej
.
Podstawowym, a nawet jedynym istniejącym jest byt materialny. Świat ze swej istoty jest materialny
Heraklit, Anaksagoras, Tales -> Starożytność. Tzw. Materialiści naiwni – czerpali odpowiedzi na podstawie
obserwacji rzeczywistości.
Świat jest jednolity, a jednocześnie zróżnicowany, np. woda (różne stany skupienia)
 Skąd bierze się ruch?
Heraklit :Wynika z oddziaływania wzajemnego cząstek świata.
Materializm idealistyczny – tylko jedna forma ruchu materii – mechaniczna. Polega ona po prostu na zmianie
położenia ciała. XVII – XVIII w. Podobnie jak w starożytności myśleli: Lukrecjusz, Demokryt, Epikur (atomizm)
Świat składa się z niepodzielnych cząstek. Istnieją wzajemne powiązania między cząstkami składowymi. Stąd ruch,
zmienność.
Okres filozofii nowożytnej
( Newton ) mechanika, pojęcie masy. Przyczynowo – skutkowy charakter jest
jednoznaczny.
Materializm współczesny
– specjalistyczne filozoficzne określenie materii. Materia posiada zdolność oddawania
wrażeń.
Materia posiada 3 atrybuty:
- ruch (mechaniczny, społeczny, myśli, biologiczny, chemiczny,)
- czasoprzestrzeń
- zdeterminowanie ( podleganie określonym prawidłowościom w przemianie świata )
Teza o jedności materialnej świata
.- materia jest wieczna. Teza poparta doświadczeniem- nie znika, co najwyżej
zmienia formę.
Myślenie
pojawiło się na pewnym etapie rozwoju materialnego, jest niejako wtórne. Myśl nie jest inną substancją od
materii ale jej funkcją, częścią. Obejmuje treści będące odbiciem obiektywnie istniejącej rzeczywistości materialnej,
choćby w formie pośredniej.
Zjawisko rozwoju świadomości na temat swojej świadomości (
metamyślenie, metawiedza
).
Pytanie 2: do ilu substancji można sprowadzić różnorodność zjawisk występujących w świecie przyrody?:
1 substancja – monizm
2 substancje – dualizm.
Platona ( idealizm obiektywny ) można zaliczyć zarówno do monizmu (pierwotność bytu duchowego ) i do
dualizmu (świat idei i świat cieni ). Idealizm subiektywny, monizm idealistyczny – wrażenie jest jedynym
sposobem poznania świata.
Monizm dzieli się na: idealistyczny i materialistyczny. Materialistyczny ( Tomasz z Akwinu – świat materii i ducha,
Leibniz ( monady ) -> pluralizm ).
Pytanie 3: czy BYT istnieje OBIEKTYWNIE.
TAK – realizm; NIE – idealizm
Realizm
Idealizm
- materializm ( to co istnieje to materia)
- idealizm subiektywny
- idealizm obiektywny ( to co istnieje to świat ducha )
Pytanie 4: jaka jest natura substancji?
Materializm; Spirytyzm – ( spirytuum – tchnienie ) tchnienie siły życiowej, pierwotna forma idealizmu, traktuje
wszystko, co materialne jako przejaw świata
duchowego.
Charakterystyka podstawowych działów filozofii
1). Ontologia – teoria bytu ( ontos – być, byt, logos – wiedza ), pyta o to , czym jest to , co istnieje, jak jest to
uporządkowane.
Fizyk : istnieją atomy, cząstki subatomowe, ale: czy ludzie nie istnieją? Całosć jest z cząstek i tego, co je spaja.
Przestrzeń, czas, materia - przedmioty zainteresowań ontologii.
2) Gnozeologia (gnosis - poznanie) = epistemologia - teoria poznania. odpowiada na pytania czy istnieją jakieś
prawidłowości w poznawaniu świata? (czy to co widzimy realnie istnieje)
- Spór o przedmiot poznania.
- spór o źródła treści poznawanych (skąd się biorą)
- teoria prawdy (jakie poznanie jest poznaniem prawdziwym? czy to, co poznajemy jest prawdziwe?)
3) Etyka - nauka o moralności
4) Estetyka - teoria piękna
5) Antropologia filozoficzna. Kim albo czym jest człowiek?
6) Historia filozofii -
nauka badająca i analizująca rozwój problemów fil., metod jej uprawiania, poglądów, nurtów (prądów), szkół,
systemów i kierunków filozoficznych na przestrzeni wieków. .
Temat: O pojęciu materii.
1. Różne koncepcje pojmowania materii historii filozofii.
a) poszukiwanie tzw. pramaterii, czystej substancji, z której pojawiła się różnorodność
b) poszukiwali nierozkładalnych substancji (atomistyka -> Lukrecjusz, Demokryt, Epikur)
c) własności (atrybuty) ciał, które są powszechne dla wszystkich zjawisk nuklearnych.
Najistotniejsza rola we współczesnej filozofii materialistycznej
Faza I
od starożytności do XVII
w - wspólną własnością ciał jest twardość (nieprzenikliwość) oraz ciężar.
 XVII w
. eksperyment z wahadłowym zegarem (ciężar nie umrze więc jest atrybutem); Newton dodał rozciągłość
(zajmowanie określającego miejsca w przestrzeni danego ciała) oraz nieprzenikliwość (przestrzeń zajęta przez 1 ciało,
nie może być zajęta przez inne)
XVIII-XIX w
. "nośniki" zjawisk (fluidy magnetyczne, eter; dominuje mechaniczna koncepcja Newtona) Hobbes
materia to coś, co istnieje obiektywnie (niezależnie od nas)
Holbach materia jest tym co pobudza nasze zmysły do działania
J.S.Mill materią jest to, co jest możliwością naszych zmysłów, działa na nie. Joim Stewart
XIX – XX wiek
-
atom podzielny
-
teoria kwantowa jako uzupełnienie
teoria mechaniki Newtona
Materia – obiektywna rzeczywistość posiadająca zdolność oddziaływania na zmysły i wywoływania wrażeń (punkt
widzenia teorii poznania)
podstawowe atrybuty materii (współcześnie):
-
czasoprzestrzeń, ruch, zdeterminowanie
czasoprzestrzeń
– 3 koncepcje (na gruncie historii filozofii):
-
koncepcja substancjalna czasu i przestrzeni
(samoistna rzeczywistość)- „pojemnik” materii
-
czas i przestrzeń istnieje, subiektywnie (
subiektywistyczna koncepcja czasoprzestrzenna
) -- flozofia
Kannta
–
czas i przestrzeń istnieją dzięki temu, że zmysły człowieka odbierają bodźce w sposób uporządkowany (one
same są nieuporządkowane)
-
relatywistyczno – atrybutywistyczne
Arystoteles powiedział: Nie potrzebna jest przestrzeń by materia mogła
się poruszać.
Leibniz – przestrzeń to porządek umieszczania ciał
Engels – nie ma przestrzeni i czasu jako niezależnej substancji. Czas i przestrzeń są sposobem istnienia materii.
Zjawiska istnieją jedynie dla drugich –
relacje przestrzenne
Zd. Nast. 1 po Z.
- relacje czasowe
Współcześnie: teoria pola, teoria względności (nie możemy mówić o materii w oderwaniu od ruchu, czasu i
przestrzeni), przestrzeń jest bezpośrednio związania z materią
teoria względności – wymiary są względne, prędkość, ruch zmienia skalę czasową i przestrzenną. Czas zależy od
prędkości, od natężenia pola grawitacyjnego ( w dużym polu grawitacyjnym czas płynie wolniej)
XIX w. - geometrie nieeuklidesowe (
Rieumann
, Łobaczewski)
V aksojmat Euklidesa – przez punkt leżący poza prostą można poprowadzić tylko jedną prostą równoległą (wg.
pozostałych ten aksjomat jest niezależny od innych).
Wprowadzili w to miejsce inne aksjomaty, pozostawili resztę bez zmian
Łobaczewski – zamiast V – przez punkt poza prostą można poprowadzić conajmniej 2 proste równoległe. Wtedy suma
kątów w trójkącie jest mniejsza niż 180 stopni i może dochodzić do zera (jeśli kąty są równe to w trójkącie są równe –
inaczej niż u Euklidesa)
tzw, geometria wyobrażona
Riemann ( II połowa XIX wieku) – 5 aksjomat - przez punkt leżący poza prostą nie można poprowadzić żadnej prostej
równoległej (ten system też jest wewnątrz spójny). Twierdzenie: Suma kątów w trójkącie wynosi > 180 stopni. Tą
geometrię można
Zastosować np. do powierzchni kuli, suma tych bytów jest rózna od
zera
. Ta teoria najlepiej opisuje wszechświat, bo w
pobliżu dużych mas rzeczywistość jest zakrzywiona
Przestrzeń wszechświata jest
XXX
, skończona i nieograniczona.
RUCH
Zenon z Eleci – strzała lecąca w pewnej chwili czasu jakby stoi w miejscu (nieskończenie małe delta t)
To co mówią zmysły przeczy rozumowi.
I pogląd – zaufanie rozumowi
II pogląd – zaufanie rozumowi (
XXX
) (ruch istniałby tylko wtedy gdyby istniało przejście z bytu (istniejącego) do
niebytu (nieistniejącego))
-Koncepcja pośrednia – cała rzeczywistość opisana w kategoriach tego co zmienne i niezmienne jednocześnie.
-Koncepcja idealistów- źródło ruchu w bycie duchowym, nie materialnym->Tomasz z Akwinu, źródłem ruchu jest Bóg
-Koncepcja materialistyczna-źródło ruchu w bycie materialnym
Wyróżnia się: ruch mechaniczny, ruch fizyczny (światło, magnetyzm), ruch chemiczny (procesy chemiczne-nośnikiem
są atomy), ruch biologiczny (ruch ciał
XXX
), zmiany w ludzkim myśleniu, procesy społeczne (nosicielem człowiek),
ruch wewnątrzatomowy, przekształcenie materii z korpuskularnej w falową.
Kolejny wykład:
DETERMIZM
1. Związek przyczynowy
2. Formy determinizmu
3. Determinizm, a idealizm
4. Determinizm a zagadnienia wolności
Ad. 1.
Związek przyczynowy
– każde zjawisko ma swoje przyczyny. Między przyczyną a skutkiem istnieją wzajemne
zależności. Jeżeli zależności powtarzają się, można wykryć prawidłowości i sformułować prawa świata nauki -
odchodzimy od przyczynowości na rzecz zależności funkcyjnych.
Zależności funkcyjne
- jednoczesność zdarzeń (nie ma zależności czasowej) nie wiadomo co przyczyną a co skutkiem np. dzień i noc
- odwracalność zależności np. długość dnia i nocy. Jedno zależy od drugiego i odwrotnie
Zależności przyczynowo-skutkowe
- musi istnieć następstwo czasowe można coś określić w czasie
- zajście stosunki sprawczego. Czy bez "A" stosunek "B" może się pojawić? Czy pojawi się wskutek zdarzenia "A"?
Przyczyny: bezpośrednie, pośrednie, wewnętrzne, zewnętrzne, główne, uboczne
Czy istnieją zjawiska przypadkowe i konieczne?? U Arystotelesa - początek związku p-s ->praprzyczyna. Nawiązanie
do Tomasza z Akwinu. Nie ma odwracalności zależności między przyczyną a skutkiem. Przechodniość przyczyn A-
>B, B->C , więc A->C
Czy związki przyczynowe istnieją obiektywnie?? NIE: Kant (subiektywne)
Ad.2 Formy determinizmu
- determinizm religijny
(ingerencja bytu nadprzyrodzonego) - przyczyn zdarzeń przyrodniczych doszukuję się z
bytach zewnętrznych wobec świata i człowieka. Te byty nie podlegają prawidłowościom p-s.
-
determinizm o charakterze naukowym
: a) mechanistyczny, b) współczesny
a)
determinizm mechanistyczny
- przyczyn zdarzeń szuka w zjawiskach naturalnych. Stoatoż- wsół: Demokryt,
Hereklit, F. Bacon, Hobbes, Syinozm, Laplace. Nie ma zjawisk bezprzyczynowych i przypadkowych. Istnieją tylko
zjawiska konieczne. Jedynymi odziaławywaniami między ciałami sa oddziaływania mechaniczne. Przebieg zdarzenia
może być określony z dowolną dokładnością.
Laplace- ruch ciał niebieskich, które można przewidzieć, więc zdarzenia biologiczne, społeczne tak samo. Kłopoty
-trudności technicznyczne, niedoskonałość wiedzy i skomplikowanie ludzi. Losy zdeterminowane.
Determinizm mechaniczny nie odróżnia przyczyn głównych od pobocznych. Istnieją tylko zjawiska konieczne
(przypadkowe, bo nie potrafimy wykryć ich przyczyn.
b)
determinizm współczesny
- Formy ruchu materii są w większej ilości, a mechaniczny jest tylko 1 z wielu.
Wiele przyczyn -> 1 skutek LUB 1 przyczyna -> wiele skutków LUB wiele przyczyn -> wiele skutków
Przyczyny: wystarczające i konieczne dla zajścia zjawiska, są one wywołane przyczyną główną, wewnętrzną. Istnieją
też zjawiska przypadkowe (ale nie bez przyczyny) są one wywołane przyczyną uboczną, zewnętrzną. Przyczyny
główne - wewnętrzne, bezpośrednie.
Roślina: asymilacja > dysymilacji -> wzrost || asymilacja < dysymilacji -> obumieranie
Obumieranie rośliny może być wywołane przyczynami zewn.- grad. Ale on w odwołaniu do atmosfery był konieczny.
1 zdarzenie może być zarówno zjawiskiem przypadkowym jak i koniecznym.
CELOWOŚĆ = FINALIZM = TELEOLOGIA- tłumaczenie zjawisk CELem (ustanawiają go np. siły nadprzyrodzone)
IMMANENTNA
- siły życiowe istnieją w czymś; - w człowieku - dusza która kieruje nami
forma: Witalizm (siła życiowa która rządzi zachowaniem istot żywych)
TRANSCENDENTNA
(wykraczająca poza świat) - siła nadprzyrodzona, istniejąca poza światem
indeterminizm – neguje tylko część poglądów deterministycznych. Stwierdzają występowanie takich obszarów życia
gdzie przyczynowość nie występuje np ludzka wola.
Badania Heisenberga nieoznaczoność. -> zasada przyczynowości nie występuje w świecie cząstek elementarnych ale
nie przeczy to zasadzie przyczynowości (istnieje granica ludzkiego poznania). Prawidłowości istnieją tam w innej
formie. Nie przyczynowo-skutkowe ale przez prawdopodobieństwo. Indeterminizm dzisiaj nie występuje. Mówimy o
związku przyczynowo skutkowym ale w różnej formie.
Prawidłowości przyrodzone
- powtarzanie
- poznawczy
- obiektywny char(?)
- formułowanie w prawa (?)
Prawa:
- dynamiczne = jednoznaczne – opisuje zależności między prawami przyrody w charakterze jednoznacznym (np. prawa
Newtona)
[ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

mement.xlx.pl